Psihodijagnostička procjena

Psihodijagnostička procjena podrazumijeva kliničko-psihološku procjenu razvoja i ličnosti lica koje se toj procjeni podvrgava, a obavlja se putem opsežnog psihodijagnostičkog intervjua, psihološke opservacije, kao i dovođenjem lica koje je podvrgnuto psihodijagnostičkoj procjeni u tzv. „prirodno-eksperimentalne situacije“, dakle situacije iz stvarnog života koje uzrokuju problem, s konačnim ciljem da se tačno i pouzdano odredi sam problem na kojeg treba reagovati. Pored ovih tehnika i metoda, koriste se u psihodijagnostičkoj procjeni i psihodijagnostički odnosno psihološki instrumenti, kojima se na objektivan način ispituju intelektualne sposobnosti, crte ličnosti, eventualna patologija ličnosti, razvojne smetnje, klinički simptomi, znakovi i sindromi, itd.

Procjena zavisi od razloga zbog kojeg se procjena vrši, tako da može trajati različito. Dalje, procjena zavisi i od lica koje se procjenjuje, tj. mnogi faktori mogu uticati na sam tok i ishod procjene kao što su dob klijenta, pol, intelektualni kapaciteti, struktura ličnosti, prisustvo psihičkih simptoma i sindroma i dr. Drugačije se vrši procjena s djecom, a drugačije s odraslim ljudima. U psihodijagnostičkoj procjeni se koristi individualistički pristup, što znači da se i sama procjena prilagođava potrebama klijenta.

Klinički psihodijagnostički intervju (ili u nekim slučajevima forenzičko-psihološki intervju) traje od jednog do tri sata, a nekad može trajati i duže. Intervjuom se uzimaju autoanamnestički, a nekad i heteroanamnestički podaci, ako se radi o djeci ili ako je potrebno uzeti podatke i od drugih ljudi iz sredine klijenta, o čemu se psiholog dogovara s klijentom, jer je svrha poboljšanje klijentovog blagostanja odnosno mentalnog zdravlja.

Kod procjene djece, koristi se metoda posmatranja odnosno opservacije djece u prirodnom okruženju, dakle gdje dijete obitava, ako se dijete ne želi dovesti u stresnu situaciju da „formalno dolazi kod psihologa“. Psihodijagnostičku procjenu djece je vrlo važno prilagoditi dječijem uzrastu i nivou zbog čega je veoma važno ostvarivanje transfera između djeteta i psihologa, kao i uopšte između bilo kojeg klijenta i psihologa. Osnova svakog odnosa sa psihologom jeste povjerenje koje se gradi već pri prvom susretu, a nastavlja se kako traje psihodijagnostički proces, koji se nekad može pretvoriti u psihotretmanski proces, ako se klijent odluči da nastavi raditi sa psihologom koji je vršio psihodijagnostičku procjenu.

Klijenti se mogu javiti zbog različitih razloga da izvrše psihodijagnostičku procjenu. Detaljna procjena, može podrazumijevati i određene biološke pretrage i skeniranje mozga, što klijent radi u opremljenim medicinskim ustanovama koje pružaju takve vrste usluga. Na primjer, kod sumnji na demenciju ili organske uzroke psihičkih poremećaja, potrebno je dobiti mišljenje radiologa, neurologa ili psihijatra, kako bi se potvrdile ili uklonile sumnje na postojanje organskih uzroka psihopatologije, ako ista postoji, odnosno kako bi se odbacile sumnje na postojanje tzv. „psihoorganiciteta“.

U psihodijagnostičkoj procjeni se nakon detaljnog uzimanja anamnestičkih podataka, koji podrazumijevaju informacije o procjenjivanoj osobi od rođenja do trenutka vršenja procjene, pristupa analiziranju pojedinih segmenata psihičkog funkcionisanja i to: svijest, kognitivne sposobnosti (inteligencija, pamćenje, pažnja, percepcija, mišljenje, govor); emocionalnost, ličnost (struktura ličnosti, dominantne crte ličnosti, postojanje eventualnih patoloških crta ili poremećaja ličnosti), voljno-nagonski dinamizmi, motivacija, psihosomatski problemi, odnosno fizičko zdravlje i njegov uticaj na cjelokupno mentalno zdravlje ili blagostanje. S klijentom se dogovara na koji način želi da m se saopšte rezultati psihodijagnostičke procjene (usmeno ili pismeno). Preporuka je da se svaka obavljena psihološka usluga pismeno dokumentuje, kako bi klijent imao uvid u usluge koje su mu pružene, aktivnosti koje su realizovane, ali i kako bi detaljnije mogao analizirati svoje mentalno zdravlje. Nakon završene psihodijagnostičke procjene, daju se odgovarajuće preporuke šta klijent treba dalje da poduzima u cilju poboljšanja svog mentalnog zdravlja, ako se primijeti da je ono na bilo koji način ugroženo ili se klijent nalazi u određenom riziku od razvoja određenih psihičkih poremećaja.

Psihodijagnostički instrumenti koji se koriste u psihologiji na objektivan način ispituju određene sposobnosti, crte ličnosti ili čak i skrivene odnosno nesvjesne crte i impulse. Intelektualne sposobnosti se ispituju testovima sposobnosti koji su posebno kreirani da ispitaju određene aspekte kognitivnog funkcionisanja. Ovdje se najprikladnijima pokazuju testovi inteligencije, koji daju i kvantitativni indikator koeficijenta inteligencije (poznati IQ), a kojim se može vršiti i kategorizacija djece i pojedinaca, ukoliko se sumnja na postojanje mentalne zaostalosti. Jako je važno izvršiti procjenu intelektualnih kapaciteta djece i odraslih koji imaju teškoće u savladavanju određenih vještina, znanja, a posebno kod djece koja ne mogu adekvatno pratiti školsko gradivo. Ovo je važno radi prilagođavanja nastavnih planova i programa, kao i radi prihvatanja crta i osobina koje dijete zaista posjeduje, kako se ne bi djetetov razvoj još više uništio željama odraslih da dijete postigne nešto za što nije razvojno osposobljeno.

Testiranje intelektualnih kapaciteta podrazumijeva:

• ispitivanje opšte informisanosti odnosno formalnog nivoa obrazovanja (obično ispitivanje znanja koje se dobija školovanjem i formalnim obrazovanjem i pohađanjem školske nastave),
• ispitivanje sposobnosti pamćenja (kratkoročno i dugoročno pamćenje),
• ispitivanje verbalnog izražavanja, odnosno verbalne fluentnosti;
• ispitivanje logičnosti odnosno nivoa kognitivnog funkcionisanja tj. misaonih operacija (tok i sadržaj mišljenja);
• ispitivanje sposobnosti rezonovanja i zaključivanja,
• grafomotoričke i psihomotoričke sposobnosti (razvijenost grube i fine motorike i koordinacija psihičkog i motoričkog razvoja);
• ispitivanje sposobnosti za učenje uvidom, pokušajem i greškama i drugim oblicima učenja;
• neuropsihološki status (procjena funkcionisanja mozga tj. koordinacija nervnog sistema i psihološkog funkcionianja)

Testiranje ličnosti podrazumijeva:

• ispitivanje strukture crta ličnosti, dominantnih crta ličnosti;
• razvoja ličnosti i rješavanje psihosocijalnih kriza;
• ispitivanje emocionalnosti (sklonosti anksioznim i depresivnim reagovanjima);
• ispitivanje sklonosti ka razvoju psihotične simptomatologije;
• ispitivanje postojanja agresivnosti;
• ispitivanje eventualne patologije ličnosti (postojanje poremećaja ličnosti);
• ispitivanje nesvjesnih karakteristika ličnosti (odbrambeni mehanizmi, skriveni impulsi, strahovi, želje, potrebe, osjećaj krivice, savjesnost i dr.), koje se vrši posebnim projektivnim tehnikama i instrumentima.