🔎 Šta je psihoseksologija?
Psihoseksologija je interdisciplinarna oblast koja spaja psihologiju i seksologiju. Iako seksualnost ima ogroman značaj za ljudski život, ovom temom se bavi vrlo mali broj stručnjaka. Seksualnost je više od fizičke funkcije – ona je ogledalo našeg psihičkog stanja i emocionalnog razvoja.
“Zrela seksualnost je izvor psihičkog blagostanja, dok disfunkcionalna seksualnost može biti uzrok dubokih psiholoških problema.”
🔬 Gdje se koristi psihoseksologija?
- U kliničkoj psihologiji – za tretman seksualnih disfunkcija
- U forenzičkoj psihologiji – procjena i tretman seksualnih prestupnika
- U savjetovanju žrtava seksualnog nasilja
- U psihodijagnostici traumatskih seksualnih iskustava
🧩 Psihoseksualni problemi
Seksualni problemi često nisu izolovani – oni odražavaju šire emocionalne i kognitivne konflikte:
- Teškoće u postizanju seksualnog zadovoljstva
- Izbjegavanje intimnosti
- Disfunkcionalni partnerski odnosi
- Neprorađene traume iz djetinjstva
🌗 Tamna strana seksualnosti
Seksualnost može biti pokretač zdravlja i bliskosti, ali i izvor bola:
- Destruktivna, kada preuzima oblik zavisnosti, opsesije ili kontrole
- Zanemarena, u zajednicama gdje seksualna edukacija ne postoji
- Tabuizirana, što vodi ka potiskivanju i stvaranju osjećaja krivice
Seksualni delikti, potisnute traume i nedostatak razumijevanja vlastite seksualnosti mogu dovesti do ozbiljnih psiholoških posljedica, kako za pojedinca tako i za njegove odnose.
Psihologija seksualnosti je sigurno jedna od najzanimljivijih oblasti kojima se vrlo malo stručnjaka bavi, tako da je ova neiscrpna tema ljudskog funkcionisanja izuzetno značajna za adekvatno psihičko blagostanje. Psihoseksologija je dakle kombinacija dvije nauke: psihologije i seksologije (kao medicinske subdiscipline), pa to spada djelimično u domen kliničke psihologije.
Jedan aspekt gdje se povezuju psihoseksologija i forenzička psihopatologija jesu seksualni delikti i njihovi počinioci (češće) ili počiniteljke (rjeđe) odnosno tretiranje i pomoć žrtvama tih seksualnih delikata, pa i tretiranje samih počinioca s kojima društvo nešto mora učiniti. Međutim, broj žrtava je uvijek znatno veći od stvarnog, kao i broj počinilaca, pa se žrtve jako teško odlučuju na prijavljivanje seksualnih delikata, zato što ih pravni sistem slabo štiti. Na svu sreću, psihoseksologija nije tako mračna kao u slučajevima seksualnih delikata, već je, ako se prihvati jako pozitivna i vesela, samo što umije biti destruktivna, ako se u seksualnosti pretjeruje, pa se i u kontekstu seksualnih funkcija mogu javiti seksualne disfunkcije, koje su predmet psihoseksologije u vezi s psihopatologijom svakodnevnog života.
Ljudska seksualnost je možda i najsloženija oblast ljudskog postojanja, a u koju su oblast ipak uključeni gotovo svi članovi ljudske vrste na posredan ili neposredan način. Seks označava početak našeg života, ali je karakteristika jedino ljudske (ne i životinjske) seksualnosti ne samo da se reprodukuje, nego da u toj seksualnosti uživa. Uživanje se kod nekih lica ili grupa pretvara u razvrat i onda dolazi do seksualnih disfunkcionalnosti u intimnom životu. Prava i zrela seksualnost je prisutna tek nakon dvadesetpete godine života, iako je i to individualno i kod nekih ljudi se zrela seksualnost ne dostiže ni do tridesetih, pa čak ni četrdesetih godina. Seksualnost može da doživi svoje uspone i padove i vrlo je povezana sa psihičkim životom. Kada su odrasli ljudi zadovoljeni u seksualnom smislu, mnogo lakše rješavaju i ostale probleme u životu. Međutim, kod nekih ljudi seksualni problemi nisu jedini problemi koji ih muče, već mogu poslužiti olakšanju u svakodnevnom stresu. S druge strane, nagomilani psihički problemi obično pogoršaju seksualni život među partnerima.
Brojni su seksualni problemi zbog kojih se ljudi mogu javiti psihologu, a oni koji se javljaju kod žena su povezani s doživljavanjem orgazma ili s vaginismusom, te ovo drugo može biti problem i za partnere, a ovo prvo je vrlo prisutno u našem konzervativnom društvu u kojem djevojke ne masturbiraju.
Veoma često se djevojkama vaspitanim u tradicionalnim vjerskim sredinama savjetuje da ne masturbiraju. Bez obzira na vjerska opredjeljenja, svaka djevojka koja pročita ovaj tekst, ako to nije uradila, trebalo bi da uradi, kao što bi to trebalo da uradi i svaki mladić, ali obično mladići to po inerciji učine, dok je djevojkama to zabranjeno. To dovoljno govori o dvostrukim standardima u seksualnosti žena i muškaraca.
Muškarci se javljaju zbog problema sa samopouzdanjem u krevetu, opsjednutošću veličinom genitalija ili njihovim oblikom, što može biti izraženo i kod žena. Naime, žene imaju povremeno averziju prema svojim genitalijama, jer im se često asocira kako su genitalije „stidno mjesto“, posljedično čega djevojčica treba da se „stidi“. U nekim religijama se smatraju „prljavima“ kada imaju menstruaciju, kao da menstruacija nije jedan običan „bogom“ (čitajte: prirodom) dat čin. S druge strane, postoje muškarci koji uživaju kada imaju seks sa ženom koja ima menstruaciju, iako to nekad može predstavljati problem u samom odnosu među partnerima, ako u tome isto ne uživa i žena.
U parovima se obično javljaju seksualni problemi zbog nepoznavanja ili nemogućnosti odnosno neznanja kako da se partneru saopšte neke seksualne preferencije. Seksualno receptivni dio ljubavnog ili seksualnog para može misliti kako će saopštavanje o svojim seksualnim preferencijama kod insertivnog partnera izazvati neku vrstu gađenja, pa se o tome ne saopštava, dok partner baš o tome može misliti kako je to poželjno seksualno ponašanje.
Kod psihoseksološkog savjetovanja proučava se seksualnost lica do detalja, a obično je procjena seksualnosti generalno dio i opšte kliničke, kao i forenzičko-kliničke psihodijagnostičke procjene. Analizira se seksualnost od djetinjstva, kako bi se ustanovilo da se nisu desile nikakve seksualne traume u djetinjstvu, jer gotovo u pravilu seksualne traume u djetinjstvu, ako nisu adekvatno prorađene kroz psihotretman, u odrasloj dobi predstavljaju pravi seksualni sunovrat ličnosti i mogu odvesti u osobu u veoma destruktivno ponašanje prema sebi. Seksualno se traumatizuje iskustvo iz djetinjstva u odrasloj dobi, onda se ta seksualnost „podjetinji“ i nastaju poremećene seksualne aktivnosti.
Tako na primjer kod pedofilično poremćenih (hebefilija – seksualna sklonost prema ranim pubescentima do 14. godine, odnosno efebofilija – seksualna sklonost za starije pubescente, odnosno rane adolescente do 17/18.godine) vrlo često se pronalaze iskustva seksualnog zlostavljanja u djetinjstvu i to vezana za onu dob koju oni seksualno preferiraju prema djeci (pedofili se uzbuđuju na djecu različite dobi, što može biti povezano s dobi kada se seksualno zlostavljačko ponašanje u djetinjstvu i desilo) .
Mnogi adolescenti nisu psihoseksualno „zreli“ tj. „odrasli“ da bi se smatralo da je njihov nivo psihoseksualne zrelosti jednak nivou njihove kognitivne zrelosti. Fizički razvoj može znatno napredovati, pa samim tim i biološki odnosno seksualni, ali to ne znači da je ta mlada osoba i psihički odnosno psihoseksualno zrela za stupanje u seksualne aktivnosti. Tako mlada osoba od 15 godina može izgledati kao da joj je 19, a da na psihoseksualnom nivou ima čak 13 godina, dakle da je seksualnost još uvijek u nekoj svojoj dječijoj fazi.
Formiranje zdravog psihoseksualnog identiteta i zdravih seksualnih interakcija s drugima osnova je zdravog seksualnog, a time i psihičkog života. Seksualnost zahtijeva i odgovorno ponašanje, zbog toga što se rizična seksualna ponašanja povezuju s negativnim posljedicama ne samo po fizičko nego i mentalno zdravlje. Seksualnost se razvija od početka našeg života i u različitim periodima donosi sa sobom različite izazove. Pitanja koja se tiču psihodijagnostičke procjene psihoseksualnih problema kao i psihoseksualnog savjetovanja se mogu svrstati u nekoliko opštih oblasti:
Rodna (Gender) pitanja
Rodna pitanja su se mijenjala kroz vrijeme i danas su postala vrlo važna pitanja radi ravnopravnosti polova/rodova, tj. žena i muškaraca u savremenom društvu. Žene su dugo marginalizovane i još uvijek bivaju u znatno submisivnijem položaju u odnosu na muškarce po pitanju ljudskih prava, usljed čega dolazi do eksploatacije, zloupotrebe i drugih oblika zlostavljanja žena, o čemu posebno svjedoče brojna ubistva i nasilja koja su počinjena nad ženama u posljednje vrijeme. S druge strane, postoje i razne zloupotrebe nasilja i u praksi se susreću i situacije u kojima muškarci bivaju psihički zlostavljani od strane svojih partnerki, na šta oni odgovaraju fizičkim nasiljem i tako nasilje opstaje u paru ili porodičnoj zajednici kao modus vivendi. Ljudi se često i obraćaju za pomoć zbog osjećaja neravnopravnosti u braku, emocionalnoj ljubavnoj vezi, poslovnom partnerskom odnosu ili u porodičnom okruženju, što ima svoje temelje i u samom konceptu veze između dvoje ljudi koja je, gotovo u pravilu, postavljena po principu da neko bude dominantniji, a neko submisivniji. Obično strukture ličnosti ne odgovaraju jedna drugoj, pa zbog toga dolazi do nesuglasica, a uspostavljanje ravnoteže kroz spoznavanje svojih i tuđih crta ličnosti i slabijih strana, dolazi do lakšeg donošenja odluka koje se tiču stresa koji je povezan s rodnim pitanjima. Koncept rodnih pitanja je danas dosta promijenjen i mi sve više prihvatamo shvatanja koja su karakteristična za zapadnu kulturu, jer se kroz istoriju vidi da su rodna pitanja u istočnim kulturama bila jako zapostavljena i to i dalje traje.
U samoj anatomiji ljudskih polnih organa mnoge genitalne strukture su homologne, tj. odgovaraju jedna drugoj, što znači da nastaju iz istih tvorbi (npr. klistoris odgovara penisu kao vanjskom organu, a razlika je što ženski polni organi ostaju više „unutrašnji“, a muški „vanjski“, radi prirode oplodnje odnosno mogućnosti da dođe do koitusa i kasnije do reprodukcije). Endokrine žlijezde su odgovorne da izlučuju hormone u krvotok koji ih onda dovodi do ciljnih organa. Tako jajnici kod žena proizvode estrogen i progesteron, a testisi proizvode androgene, što su hormoni vezani za seksualni razvoj muškaraca i uključuju testosteron, koji je svima dobro poznat hormon, jer se medijski najviše propagira. Međutim, testosteron se izlučuje ne samo u testisima, nego i u jajnicima kod žena. Androgeni hormoni su odgovorni za razvoj muških genitalija i sekundarnih polnih obilježja (rast brade, dubok glas i dr.), dok estrogeni hormoni kontrolišu seksualni razvoj žena, u smislu njihovih genitalija, menstrualnog ciklusa, određene aspekte trudnoće, ali i sekundarna polna obilježja (rast grudi npr.). Muškarci u testisima takođe prizvode manje količine estrogena, a žene u jajnicima manje količine testosterona, ali kod nekih je to drugačije odnosno dolazi do veće proizvodnje ženskih hormona kod muškaraca i muških hormona kod žena i onda dolazi do rodne disforije, koja sama po sebi nije poremećaj, ali može biti povezana s mnogim pitanjima mentalnog zdravlja. Najvažniji kontrolor svih ovih dešavanja je dio mozga koji se zove hipotalamus.
Rodna pitanja se odnose najviše na rodne uloge koje društvo kulturološki pripisuje ženama i muškarcima, što se ogleda u psihologiji ljudi kroz maskulinost i femininost. To su crte ličnosti koje mogu da se odnose na psihološko, a ne samo psihoseksualno funkcionisanje. Maskuline odnosno feminine crte kod ljudi su razvijene na različite načine i različitog su intenziteta. Nekad kažemo da su neke žene „ženstvenije“ od drugih ili da imaju „maskulina“ ponašanja koja su „kulturološki tipična“ za muški rod, odnosno da su neki muškarci „ženstveniji“ u odnosu na druge koji su „muževniji“, u smislu njihovog prilagođavanja dodijeljenim rodnim ulogama u društvu. Muškarci su biološki „viši, jači i agresivniji“, dok su žene neurološki naprednije, brže sazrijevaju i biološki su otpornije. U psihološkom smislu, rodne razlike su zanemarive i gotovo da ne postoje, tako da se u rodnim razlikama koje se u društvu kulturološki nameću, pronalazi postojanje predrasuda i stereotipa.
Maskulinost i femininost (ili muževnost i ženstvenost) se u zapadnom društvu smatra međusobno isključivim osobinama, ali je sada naučno shvatanje da se radi o jednoj dimenziji crta, na čijem jednom polu se nalazi maskulinost, a na drugom femininost, te da ljudi mogu biti manje ili više „androgini“ u smislu posjedovanja manje androginosti (kada su ili više maskulini ili više feminini) odnosno da posjeduju visok intezitet androginosti (kada posjeduju visok intenzitet i maskulinosti i femininosti). Uvriježeno je mišljenje da se maskulinost ogleda u osobinama poput: snažnosti, neemotivnosti, neustrašivosti, seksualne iskustvenosti i finansijske nezavisnosti, dok se feminine crte odnose na: ljepotu, nježnost, empatičnost, skromnost i emocionalnost. Međutim, ovakvi stavovi su proizvod društvenih stereotipa i ne važe kao pravilo.
Društvo očekuje da biološki pol (muški ili ženski) bude skladan sa rodnim identitetom i rodnim izražavanjem, a kada ponašanja odstupaju od te skladnosti s rodnim identitetom i ulogama koje društvo očekuje, onda dolazi do fenomena koji se naziva „transgender“ ili rodna disforija. Postoje pojedinci koji se ne identifikuju ni sa „transgender“ populacijom, već smatraju da su „queer“, što je imenica koja nema adekvatan prijevod u našem jeziku (najčešći prijevod ovakve riječi je „čudak“, što faktički za većinu ljudi u zajednicu ljudi koji se identifikuju kao „kvir“ zapravo i predstavljaju, a što njima samima može stvarati određene psihičke probleme). Ljudi koji se ne osjećaju da pripadaju biološkom polu koji im je dan rođenjem prolaze kroz određenu tranziciju u kojoj je psihoterapija značajan pomagač cijelog procesa, kako za pojedinca koji to prolazi, tako i za članove porodice, koji to treba da prihvate na zdrav način.
Kako prepoznati da dolazi do ovakvih pitanja tokom razvoja? Naime, rodnu disforiju je obično moguće prepoznati već u ranom djetinjstvu, odnosno u predškolskom periodu, kada dijete počinje da spoznaje svoje „ja“, odnosno kada spoznaje svoj pol, da je dječak ili djevojčica, kada dolazi do drugačijeg shvatanja, dječak/djevojčica se ne osjećaju tako, nego su zbunjeni i ne prilagođavaju se rodno konformističnim ulogama. Ovo može biti znak ili homoseksualne orijentacije kasnije u seksualnom razvoju ili rodne disforije. Društvo socijalizuje djecu tako što im servira načine na koje se djeca trebaju oblačiti, kojih igrica se trebaju igrati i kako se trebaju ponašati. Dječaci tako „treba da se bave sportom, oblače se u plavo ili crno i agresivno ponašanje je pozitivno poktrijepljeno“, dok djevojčice treba da „se igraju lutkicama, oblače u crveno ili rozo, da se ne ponašaju agresivno i da budu pristojne“. Ako se dječak igra lutkicama ili oblači u rozu odjeću, može biti izvrgnut ismijavanju od strane vršnjaka, kao i djevojčica koja igra fudbal s dječacima ili učestvuje u nekim dječačkim vragolijama. U adolescentnom periodu razvoja se isprobavaju rodne uloge i stavovi. U odrasloj dobi se rodni identitet formira na osnovu poslovnih uspjeha i porodičnog odnosno ljubavnog života. Ženski pokreti su doprinijeli tome da žene sada sve više rade i imaju više poslovnih uspjeha nego što su to ranije mogle imati, a to stvara dodatne socijalne pritiske na njih i dovodi ih u stresne situacije, jer bez obzira na trud žena, one i dalje ostaju manje plaćene, degradirane ili se prema njima formiraju negativni stavovi kada su poslovno uspješnije od muškaraca. Da bi se izgradilo društvo koje izbjegava rodno stereotipiziranje i ohrabruje rodnu ravnopravnost, treba mijenjati osnovni „dihotomni“ način razmišljanja i podjelu svijeta na dvije suprotnosti „dobro – loše“.
Tjelesna slika o sebi / Slika o vlastitom tijelu
Način na koji vidimo svoje tijelo u velikoj mjeri doprinosi našem vlastitom zadovoljstvu. U psihoseksualnom razvoju, mi se u mladosti počinjemo navikavati na promjene koje nastaju u našem tijelu i taj period prelaska iz djetinjstva u odraslu dob je naiizazovniji. Međutim, konačno formiranje tijela ne prestaje s mladošću, već se naša slika o tijelu kontinuirano mijenja, kako se tijelo mijenja pod određenim okolnostima. Način života, njega tijela i psihičkog života doprinosi i tjelesnoj slici o sebi. U seksualnom smislu, jedna od reakcija je kako doživljavamo svoje vlastite genitalije, dakle primarna polna obilježja, a onda i sekundarna. Tako pitanja muškaraca mogu da se odnose na erektilnu disfunkciju“ ili veličinu odnosno oblik genitalija, koji im može biti neodgovarajući. Pitanja žena se mogu više odnositi na to na koji način doživljavaju svoje genitalije.
Ono zbog čega se parovi ili pojedinci u psihološkoj procjeni i savjetovanju obraćaju za pomoć jesu pitanja koja se tiču pojedinih seksualnih aktivnosti koje parovi praktikuju u svojim intimnim vezama. Ponekad se pitanja mogu svoditi i na to da li partneri među sobom praktikuju oralni seks. U praksi se viđa to da muškarci praktikuju manje oralnog seksa prema ženama, nego što zahtijevaju od žena da nad njima praktikuju oralni seks. Takođe, nekad muškarci smatraju da njihove supruge ne treba da praktikuju oralni seks, jer su one „majke njihove djece“, pa onda takvu vrstu seksualnih aktivnosti praktikuju s prostitutkama ili ljubavnicama. Neke žene mogu da se stide svojih genitalija, njihovog oblika, mirisa ili da jednostavno budu „postiđene“ zbog vaspitanja koje su imale, usljed čega ne dozvoljavaju partneru da im izvodi oralni seks, iako bi u tome uživale. Oralni seks bi trebalo da bude dio seksualne aktivnosti u smislu predigre, a nekad i sama oralna seksualna aktivnost može partnere dovesti do orgazma. Praktičan primjer je tzv. „poza 69“ u kojima partneri međusobno izvode oralni seks.
Mladići zbog gledanja pornografije ili poređenja vlastitih genitalija, kao i zbog brojnih reklama koje sugerišu „povećanje penisa“ mogu razviti „kompleks malog penisa“, što je pitanje koje može dovesti do brojnih drugih teškoća u psihičkom funkcionisanju i razviti nisko samopouzdanje, depresivno raspoloženje, izbjegavanje seksualnih kontakata i dr. Činjenica je da je preferencija veličine polnih organa drugačija i da zavisi od osobe, a to u velikoj mjeri zavisi i od anatomije samih polnih organa i elastičnosti mišića vagine i/ili analnog otvora, ako se praktikuje analni seks.
Slika o tjelesnom selfu ne odnosi se samo na genitalije, nego i na druga sekundarna polna obilježja. Tako će djevojke i žene paziti da imaju što manje „maskulinih obilježja“ poput dlaka na pojedinim dijelovima tijela, dok će muškarci paziti da imaju što manje „femininih“ obilježja i mogu se okupirati time da li su im „grudi“ veće nego što bi trebale biti. Muškarci teže da izgledaju maskulinije kroz izražavanje mišićne mase, dlakavosti, ali i ponašajnim aspektom, kao što je energičnost, dominacija, vođenje seksualnog čina, dok žene to čine na druge načine, „submisivnijim“ pristupom samoj seksualnoj aktivnosti, iako su i to stereotipi i postoje individualne varijacije i razlike.
Slika o tijelu je posebno važna kod mladih, kada dolazi i do razvijanja raznih poremećaja ishrane, a ovakva slika se može prenijeti i na odraslu dob, a sami poremećaji ishrane mogu biti karakteristični i za odrasle pojedince. Neke žene mijenjaju svoje tijelo nakon hormonalnih promjena koje nastaju u trudnoći i moraju se prilagođavati na svoj novi izgled. Kod žena se posebno stvaraju kompleksi zbog debljine, odnosno pretilosti, a koja može voditi i u brojne druge zdravstvene, a ne samo psihološke probleme. Pretilost kod muškaraca može takođe voditi ka razvoju kardiovaskularnih problema, pa i posljedično tome problema s erektilnom disfunkcijom, usljed čega je i seksualni performans znatno slabiji, a to vodi u opadanju samopouzdanja, a ovo opet do depresivnih i anksioznih stanja
Ljubav i intimnost
Ljubav i sposobnost da stvaramo ljubavne, brižne i intimne odnose s drugima je od velike važnosti za naše psihofizičko blagostanje. Tokom života se zaljubljujemo, odljubljujemo i ponovo zaljubljujemo ili mislimo da se više nikad ne možemo zaljubiti nakon neke propale veze ili braka. Dakle, svi tragamo za ljubavlju, nastojeći shvatiti zašto nam se sviđaju određeni ljudi i zašto su nam privlačni ljudi koji su za nas „pogrešni“, u čemu i leži misterioznost ljubavi. Romantična ljubav dolazi s osjećajem uzbuđenja i anksioznosti, seksualne želje, fizičke privlačnosti i socijalnih pritisaka ili stresa, posebno kada je ta ljubav „zabranjena“.
U našem društvu se veoma često „zabranjuje“ mladima iz različitih „etničkih“ skupina da se zaljubljuju jedni u druge, kao da mozak i srce poznaju etničke pripadnosti. U našim organskim sistemima, mi smo svi jednaki i svi imamo „i mozak i srce“, samo je društvo odredilo drugačije „pripadnosti“. U nekim kulturama su ljubavi zabranjene zbog boje kože, a negdje i zbog finansijskog statusa. Tako se često savjetuje potomstvu iz bogatih aristokratskih porodica da se ne zaljubljuju ili ne stupaju u veze sa onima iz siromašnijih zajednica. Čak i u našoj kulturi ima jako malo zajednica miješanih između pripadnika „neromske“ i „romske“ populacije, na primjer, tako da i u našoj kulturi postoje zabrane po „boji kože“ odnosno stereotipi i predrasude, pa mladi veoma često imaju problema jer ih njihove porodice ne prihvataju zbog toga što su se zaljubili jedni u druge, iako u pozadini takvih „zabrana“ leže drugi razlozi, negativna iskustva iz prošlosti, tradicionalne vrijednosti i mnogi drugi kulturološki faktori, što znači da na ljubav mnogo utiče kultura u kojoj živimo. Znatan broj ljudi se odlučuje zadovoljiti kulturološke norme i živjeti nesrećnim ljubavnim životima, često dovodeći sebe i svoje porodice u rizične i opasne situacije.
Prilikom zaljubljivanja se dešava najprije težnja da se parnter/ka idealizuje, a same greške koje se dešavaju u toj novopronađenoj životnoj radosti emocionalnog i seksualnog vezivanja se ignorišu. Tada ljubav cvjeta i ako je obostrana, ona će se nastaviti. Međutim, često se dešava da jedan partner u odnosu iz nekih razloga „ohladi“, seksualni odnosi se prorijede i tada odnos dobija novu dimenziju koju treba prihvatiti, posebno kada je u pitanju porodica, što partneri ne uspijevaju, pa dolazi do raspada svakog aspekta tog odnosa samo zato što se neadekvatno odgovara na taj seksualni aspekat odnosa. Seksualna ljubav u početku veoma često prelazi u pravu „partnersku“ odnosno „zajedničku“ vezu, koju karakterišu stanja emocionalne povezanosti i mentalne i emotivne intimnosti s drugom osobom, pored fizičke koja je dominantna u početku. Neki ljudi su srećniji u ljubavi od drugih, kao što je to inače i u drugim aspektima života (neki su zdraviji, neki ljepši, neki pametniji, neki bogatiji od drugih).
U romantičnoj ljubavi (kako se u stručnoj literaturi naziva ova „intimna erotska“ ljubav, koja ne mora nužno biti „klišeizovano romantična“ uz svijeće i šetanje na zalasku Sunca) pronalaze se elementi strasti /fizički aspekt ljubavi koji se prvi uzbuđuje na početku ljubavi/, intimnosti /povezanosti, spojenosti i bliskosti, što je već psihološki aspekt ljubavi/ i odanosti /još jedna psihološka dimenzija ljubavi koja se odnosi na dugotrajno podređivanje da bi se ljubav održala/.
Ljubav i sposobnost za voljenje i intimnost se razvija kroz periode našeg razvoja. U djetinjstvu se najprije formiraju veze s našim roditeljima ili onima koji se o nama brinu (staratelji, usvojitelji). Ukoliko ljubav u početnim godinama života, dakle kod djece, nije uzvraćena, to stvara osnovu za razvoj psihičkih problema u stvaranju emocionalnih i intimnih veza u odrasloj dobi. U mladosti se odvajamo od roditelja i eksperimentišemo s načinima kako odrasli ljudi vole. Zavisno od naših emocionalnih stilova vezivanja u djetinjstvu, formiraju se stilovi vezivanja u odrasloj dobi i to često može stvarati problem u partnerskim i porodičnim odnosima. Upravo različiti emocionalni stilovi dovode do razvoda brakova i raspada bračnih i porodičnih zajednica. Formiranje i održavanje intimnih odnosa u odrasloj dobi je važan zadatak, jer kada nismo osposobljeni za to, možemo patiti od određenih psihičkih problema. Život postaje očajan, besmislen, „kao da ne vodi ničemu“, što je opet nezadovoljstvo sobom povezano s nečim izvana ili iznutra, pa takav stav treba mijenjati psihološkim suportom. Kako ulazimo u kasniju odraslu i stariju životnu dob, strast postaje manje važan faktor u intimnim vezama i znatno nam je važnije koliko smo u vezama odani, odnosno koliko je druga osoba odana nama i koliko smo zadovoljni drugim aspektima veze, tj. različiti ljudi imaju različite potrebe u vezi. Seksualni aspekt veze je bitan u početku, a postoje i ljubavne odnosno intimne veze u kojima jedino seks funkcioniše, ali ne funkcionišu drugi aspekti, iako su najčešće one u kojima ne funkcioniše ni seksualni ni drugi aspekti, jer kad seksualni aspekt funkcioniše, onda se i drugi psihički problemi lakše rješavaju. Povratno kada postoji mnogo drugih problema, seksualna želja se smanjuje, ali možda samo kod jednog partnera, ali ne i kod drugog, pa to treba psihološki procijeniti i tretirati.
Partneri koji nastave komunicirati jedno s drugim, ostaju privrženi jedno drugome, zainteresovani su jedno za drugo, dalje se intimiziraju jedno s drugim i formiraju održivu i čvrstu povezanost između sebe. Partneri koji ne komuniciraju mogu se osjećati izolovanima i nezadovoljnima, što nekad može trajati i godinama. Iako strast može s vremenom splasnuti, ljubav ne mora padati zajedno sa strašću, jer postaju bitnije druge vrijednosti u vezi, koje su neseksualne prirode.
Mnogi ljudi će osjetiti gubitak voljene osobe nekad u jednom trenutku svog života. Ovo može stvoriti dubok osjećaj tuge i gubitka. Nakon raskida neke romantične veze, neki partneri okrivljuju sebe, smanjuje im se samopouzdanje i povjerenje u druge ljude, a neki mogu težiti da odmah započnu drugu emocionalnu vezu kako bi nadomjestili prethodnog partnera. Većinu ljudi je moguće povratiti u prvobitno stanje uz pomoć psiholoških metoda i tehnika savjetovanja, jer nekim ljudima je ponekad teško da se sami ili čak i uz pomoć prijatelja nose sa stresom kojeg nosi sa sobom gubitak voljene osobe. Gubitak je posebno bolan ako je nastao iznenadno ili nasilno (saobraćajni udes, ubistvo, bolest), dakle ako je nastao zbog nečega što se nije očekivalo i o čemu se nije razmišljalo.
Seks može biti izražavanje senzualnosti i intimnosti bez uključivanja strastvene ljubavi. Čak se ljudi angažuju u seksu i zbog samog seksualnog zadovoljstva, a ne samo radi reprodukcije. Seks može biti i način izražavanja ljubavi u romantičnoj i privrženoj emocionalnoj erotskoj vezi. Često se ljudi zbunjuju između odluke da se bude seksualan i odluke da se voli, zbog čega je potrebno razjasniti sisteme vrijednosti partnera prije nego seksualna veza počne.
Ljubav može dobiti i svoje negativne strane, a jedan od posebno prisutnih primjera među ljudima je problem s ljubomorom. Ta složena emocija muči mnoge ljude u njihovim vezama, nekad ima svoje opravdanje, ali veoma često nema. U zdravoj emocionalnoj vezi nema mjesta ljubomori, pa se ljubomora vremenom može pretvoriti u sumanutost i razviti ideje proganjanja, što već predstavlja ozbiljne psihičke probleme. Neki ljudi pokazuju zavisnost od ljubavi, posebno oni koji imaju razvijen Zavisnički poremećaj ličnosti. Tada ljudi gotovo destruktivno ulaze iz jedne „ljubavne“ veze u drugu. Neki ljudi mogu koristiti ljubav kao sredstvo da manipulišu durgima ili da ih kontrolišu. Posesivnost obično ukazuje na postojanje problema sa samopouzdanjem i ličnim ograničenjima, te može odvesti do ponašanja koja se nazivaju „uhođenjem“.
Dječija seksualnost
Dječja seksualnost je povremeno problem zbog kojeg se roditelji javljaju za pomoć. Djeca u predškolskom periodu razvoja ispoljavaju određena seksualizovana ponašanja, pa roditelji mogu takva ponašanja djece okarakterisati kao „čudna“. Dječaci mogu „oponašati“ seksualni odnos s predmetima iz okoline, djevojčice se znaju trljati o dijelove namještaja kako bi postigle jednu vrstu stimulacije, a i dječaci i djevojčice se znaju nekad neprimjereno skidati ili pokazivati polne organe gostima, što roditelje može staviti u „neprijatne“ situacije, iako se radi o dječijim prolaznim fazama, koje psihoanalitički mogu ukazivati na seksualnost kao više izraženu crtu ličnosti u kasnijoj razvojnoj dobi, tj. u mladosti i odraslosti, pa roditelji i treba da obrate pažnju na ovakva ponašanja djece, ali ne i da ih neprimjereno kažnjavaju. Kažnjavanje seksualizovanih ponašanja djece dovode do razvijanja parafiličnih poremećaja u odrasloj dobi (jer se „kažnjavanje“ povezuje sa „ispoljavanjem seksualnosti“). U nekim slučajevima, seksualizovana ponašanja djece mogu značiti i određena seksualna iskustva s drugom djecom ili odraslima. S djecom treba otvoreno razgovarati o seksualnosti, a kako je to roditelje često stid, jer ni u svojim primarnim porodicama nisu o tome razgovarali, onda mogu zbog toga potražiti stručnu (npr. psihološku) pomoć.
Takođe, djeca su sve češće žrtve seksualnih zlostavljanja, koje se u krivičnom zakonodavstvu označavaju kao „bludne radnje“ ili „polni odnos“, koji se zapravo odnosi na bilo koju seksualnu aktivnost koja je upražnjena s djetetom, ako je veliki nesrazmjer u godinama između djeteta i počinioca. Čak se ne može govoriti ni o omjeru godina, jer nekad brat od 15 godina može seksualno zlostavljati svoju sestru od 10 godina, što vodi u jedan patološki odnos. Patološki odnosi u seksualno incestuoznim porodicama su najtragičniji događaji i takve porodice su u pravilu veoma mračne. Svi članovi bivaju pogođeni incestuoznim odnosom između roditelja i djeteta ili nekim drugim oblikom incesta (npr. između braće i sestara). Žrtve incestuoznih zlostavljanja veoma često ostaju skrivene od javnosti i stručnjaka, jer ih porodice drže zatočenima, a ni zlostavljači se ne privedu pred pravdu. Potrebno je u školama promovisati razgovor o seksualnosti s djecom i mladima, kako bi se prevenirali zločini. Pogrešna je pretpostavka da će mladi prije stupati u seksualne odnose ako uče o seksualnosti. To su floskule vjerskih institucija koje nemaju svoju naučnu opravdanost. Upoznavanje djece (na njima prikladan način i shodno kognitivnim sposobnostima i mentalnoj razvijenosti da shvate naučne pojmove) sa seksualnošću može samo doprinijeti tome da, ako se djeca nađu u nekoj seksualnoj opasnosti ili ako postanu žrtve zlostavljanja, da to odmah i prijavljuju, te se tako mogu spasiti životi neke djece.
Preko polovine djece se angažuje u nekim oblicima seksualne aktivnosti prije tinejdžerskog doba. Dječaci mogu postići erekcije, kao što kod djevojčica postoji vaginalna lubrikacija. Kod djece je najvažnije pitanje rodnog identiteta koje se razvija do treće godine, ali od treće dobija na svojoj konstantnosti, tj. dijete shvata da se njihov pol odnosno rod neće promijeniti tokom života, osim kada se radi o rodnoj disforiji. Djeca se u predškolskoj dobi često igraju raznih uloga odraslih, imitirajući i ljubavna i seksualna ponašanja odraslih (posebno ako su im nekad svjedočili, a odrasli ne moraju nužno biti svjesni te činjenice, jer djeca nekad „vire“ šta odrasli rade, kada odrasli misle da ih djeca ne gledaju). Djeca se nauče u ovoj dobi da su genitalije privatni dijelovi tijela i da se ne pokazuju u javnosti. Dječake se često podučava o penisu, ali se djevojčice rjeđe podučavaju o klitorisu ili dijelovima genitalija (ovo je vjerovatno zbog prirode odnosno anatomije muških i ženskih genitalija koje su „vidljive“ kod dječaka, a „nevidljivije“ kod djevojčica).
Školska dob djece između šeste i dvanaeste godine je seksualno „latentna“ uglavnom i djeca su manje zainteresovana za svoje tijelo i seksualne aktivnosti i igre, koliko je to bilo interesantno u predškolskoj dobi, jer su djeca tokom tog perioda saznala o tijelu više nego što će ikad kasnije. Neka djeca u školskoj dobi iskuse i neke znakove puberteta. Sve ćešće djevojčice ranije dobijaju menstruaciju (čak u desetoj ili devetoj godini), što predstavlja rano seksualno sazrijevanje i veoma često sa sobom nosi određene rizike i opasnosti u seksualnom razvoju djevojčica. Djevojčicin raniji seksualni razvoj može biti znak patoloških promjena u organizmu ili u samom porodičnom sistemu, a veoma često je povezano i s genetikom (npr. majke djevojčica koje ranije dobijaju menstruaciju i same su rano dobile prvu menstruaciju). Dječaci u pravilu kasne u seksualnom i mentalnom razvoju u odnosu na djevojčice tokom pubereteta i djetinjstva, te kako su seksualno neaktivni ne mogu izvršiti bilo kakvu vrstu obljube, ali mogu postati žrtvama seksualnih predatora i pedofila kao što to mogu i djevojčice.
Rodno nekonformistična ponašanja djece mogu predstavljati problem djeci i roditeljima i to ponekad vodi u određene porodične probleme. Naime, dijete se ne ponaša u skladu sa biološkim polom, a roditelji se nastoje prilagoditi kulturološkim i socijalnim normama i prema djetetu se odnose isto kao i društvo, nastojeći „ispraviti“ takav osjećaj djeteta, što djetetu može stvoriti velike psihološke probleme. Dijete se čak može prividno prilagoditi socijalnim normama, ali to može trajati do puberteta i adolescencije, kada promjene postaju intenzivnije, vidljivije i kada i svijest o vlastitoj seksualnosti postaje snažnija. Pritisak vršnjaka takođe može biti veoma jak i predstavljati problem u prilagođavanju djeteta, ako se dijete ne može prilagoditi vršnjačkim zahtjevima i pritiscima. Ovo je poseban problem u razvoju dječaka koji pokazuju feminine karakteristike, jer su dječaci nasilniji prema tim dječacima i prisutno je veće vršnjačko zlostavljanje prema dječacima koji pokazuju rodno nekonformistične obrasce ponašanja, zbog toga što za vršnjake izgledaju „čudno“. Djevojčice koje pokazuju rodno nekonformistično ponašanje se lakše prilagođavaju jer ih prihvataju dječaci, a prema djevojčicama nisu nasilne nego zaštitnički nastrojene, iako ih djevojčice mogu odbacivati. Djevojčice prihvataju druženje s rodno nekonformističnim dječacima koji pokazuju feminine karakteristike, jer ih doživljavaju kao rodno konformistične njima samima, dakle smatraju ih „kao da su djevojčice“. Roditelji mogu imati negativan stav prema ovim rodno nekonformističnim ponašanjima i kažnjavati dijete što je tako, iako su roditelji sami svojom genetskom kombinacijom i psihičkim osobinama doprinijeli tome, pa to treba imati u vidu, da je pogrešno okriviti dijete za bilo kakve „nekonformistične“ obrasce koje pokazuje, jer takvi obrasci, nisu mogli nastati samo učenjem, nego i biološkim naslijeđem, koje dolazi od roditelja.
Adolescentska seksualnost
Adolescentska ili mladalačka seksualnost je najproblematičniji period psihoseksualnog razvoja, jer tada nastaje psihoseksualni identitet, koji će ostati takav vjerovatno do kraja života ili će se manje mijenjati u pojedinim segmentima kroz iskustvo, ali suštinski ostaje jednak onom psihoseksualnom identitetu kakav će se upražnjavati u nastavku života. Dolazi do procvata seksualnosti u biološkom smislu, nastaju brojne primarne i sekundarne seksualne promjene, te se pored solitarne aktivnosti (masturbacije), počinje javljati i želja za interaktivnim seksualnim odnosima. Mladi su spremni za eksperimentisanje i vrlo su visokog intenziteta seksualnog uzbuđenja koje će svoj vrhunac doseći u mladoj odrasloj dobi i onda se održavati neko vrijeme u toj odrasloj dobi, tj. onoliko koliko osoba želi održavati i ulagati u svoj seksualni život i psihoseksualno blagostanje. Osim toga, u odrasloj dobi se javljaju brige, problemi i aktivnosti koje nisu bile prisutne u mladalačkoj dobi, tako da život dobija novu dimenziju, a potreba za seksom se zamjenjuje potrebom za intimnošću, voljenjem, brigom o drugima i bivanju voljenim i paženim od strane drugih.
U partnerskim odnosima može dolaziti do razmimoilaženja u izražavanju seksualnosti, tako da neko želi manje, neko više seksa, a seksualne preferencije mogu biti različite. Za žene nekad seksualni odnosi mogu biti bolni. Pa i za muškarce ako su analno receptivni. Problemi seksualne orijentacije se takođe javljaju u adolescenciji i gotovo da ne prestaju biti problem, ako se seksualna orijentacija nije prihvatila i ako je neheteroseksualnog karaktera. Takva lica mogu živjeti „dvostrukim životima“, što stvara velike probleme u njihovom individualnom ali i porodičnom životu. Ovo je znatno češći problem s muškarcima nego sa ženama, koje lakše prihvataju svoju seksualnu orijentaciju kada je ona neheteroseksualna, odnosno u društvu je nešto prihvaćenija ženska nego muška neheteroseksualnost.
Posebno osjetljivu populaciju čine pripadnici seksualnih manjina, koji se veoma često obraćaju za psihološku pomoć, a kod kojih se zbog društvene stigmatizacije mogu pojaviti problemi kojih nema kod heteroseksualnih pojedinaca, pa su problemi koji se vežu za prihvatanje vlastite seksualnosti od velikog značaja za sve ljude, a posebno za one s neheteroseksualnom orijentacijom, koji se zbog neprihvaćenosti odnosno odbačenosti mogu ponašati socijalno neprikladno i time izazvati još veći bijes kod onih koji to ne prihvataju. S druge strane, potrebno je i edukovati mlade i odrasle o različitim aspektima ljudske seksualnosti. Najranjivija kategorija su transrodne osobe, kod kojih psihički problemi budu još složeniji nego kod drugih seksualnih manjina.
U pubertetu se tijelo faktički priprema za odraslu seksualnost i javlja se i sposobnost reprodukcije, a adolescencija je period emocionalnih, socijalnih i kognitivnih reakcija na pubertetske promjene (koje su uglavnom fizičke prirode). Neki od prvih znakova puberteta kod djevojčica jeste rast grudi, javljanje stidnih dlačica, oblikovanje tijela i pojava menstruacije. Djevojčice čiji razvoj ide „na vrijeme“ imaju pozitivniju sliku o tijelu, nego djevojčice koje kasne u ovim aspektima seksualnog razvoja, koje mogu imati više infantilne karakteristike. Menarha (prva menstruacija) se smatra jednim od najvažnijih trenutaka u životu žena odnosno djevojčica. Ovaj trenutak može biti različito doživljen kod djevojčice, zavisno kako joj ga kulturološki kontekst u kojem odrasta pojašnjava.
Kod dječaka prvi znakovi pubereta se ogledaju takođe u rastu stidnih dlačica, iako nekoliko godina kasnije nego kod njihovih vršnjakinja. „Semenarha“ (pojavljivanje prvog izbacivanja sjemena kod dječaka) može kod dječaka izazvati osjećaje iznenađenja, zbunjenosti, radoznalosti i zadovoljstva, te dječaci o ovom događaju obično ne govore nikome u svojoj okolini.
U preadolescentnom periodu, djeca počinju ispitivati svoje tijelo dirajući se po genitalijama i drugim dijelovima tijela, te se počinju razvijati seksualne igre i seksualne fantazije. O seksualnosti se uči na osnovu veza i odnosa koje se formiraju s ljudima iz svoje okoline – članovima porodice, vršnjacima i dr. Seksualni kontakti među djecom mogu da se dese kroz seksualne igrice, a to je moguće i među braćom i sestrama. Međutim, nekada takvi kontakti eskaliraju nasilnim seksualnim činovima, gdje starija braća (uglavnom više nego sestre) zahtijevaju od mlađeg brata ili sestre da se angažuju u nekoj seksualnoj aktivnosti s njima. Psihološke posljedice mogu nastati kada postoji veliki nesrazmjer u godinama između braće i sestara ili kada se koristi nasilje.
Adolescenti počinju formirati interesovanja za intimne veze sa svojim vršnjacima, imitirajući seksualnost odraslih. Pitanje seksualne orijentacije postaje važno pitanje, te je za većinu vršnjaka prihvatljiva heteroseksualna normativnost, dok sve što se protivi toj normativnosti biva odbačeno. Neheteroseksualno orijentisani adolescenti mogu tada razviti niz psihičkih problema zbog toga što ih roditelji i vršnjaci ne prihvataju, što nekad vodi i ka konzumiranju narkotika. Pitanja seksualnog identiteta postaju bitna, a ovakva pitanja su od posebne važnosti kod pripadnika LGBTIQ populacije, posebno u zajednicama gdje se takva seksualnost ne prihvata kroz socijalne i kulturološke normative. Pojedinci koji neadekvatno prihvate svoj seksualni identitet mogu u odrasloj dobi živjeti dvostrukim životima, pa je u našoj kulturi, zbog neprihvatanja homoseksualnosti mnogo ljudi nesrećno u brakovima, zbog toga što zadovoljavaju kulturološke normative. Reakcije članova porodice prema LGBTIQ identitetu i vlastita očekivanja mogu dovesti do konfuzije i razvijanja depresivnih poremećaja, ali i drugih psihičkih problema poput Poremećaja (zlo)upotrebe supstanci ili Poremećaja ličnosti, a rjeđe i u Psihotične poremećaje, od kojih najčešće u Deluzioni (Sumanuti, ex. Paranoidni) poremećaj.
Slika o tijelu djevojčica se u početku poboljšava kako napreduju kroz adolescenciju, dok se slika o tijelu kod dječaka pogoršava (jer kasne za djevojčicama i ne mogu ih pratiti, pa su frustrirani). Međutim, slika o tijelu djevojaka se generalno pogoršava kako odrastaju, dok se slika o tijelu mladića poboljšava. Djevojke koje ulaze rano u pubertet, u riziku su od razvoja Poremećaja ishrane.
Masturbacija je seksualna aktivnost koja postaje dominantna u adolescenciji, a opada kako raste kvantitet interaktivnih seksualnih odnosa. Većina srednjoškolaca se upušta u interaktivne seksualne odnose. Ponekad se mladi upuštaju u seksualne aktivnosti s istim polom, bez obzira na njihovu seksualnu orijentaciju, što može biti posljedica i seksualne radoznalosti i eksperimentisanja. Oko desetine mladih se u zapadnim kulturama izjašnjavaju kao da su zbunjeni svojom seksualnom orijentacijom ili se identifikuju kao homo ili biseksualni. Raste i stopa upotrebe seksualne prisile ili nasilja da bi se stupilo u seksualni odnos.
Mladi koji su religiozniji ili koji odrastaju pod religijskim običajima, obično odgađaju seksualna ponašanja (često i potiskuju) i imaju manje seksualnih partnera. Poseban je uticaj majki na početak seksualnih odnosa kod djevojčica kod heteroseksualnih adolescentkinja, u čemu je veoma važna roditeljska komunikacija s djecom o njihovoj seksualnosti.
Rano stupanje u seksualne odnose, te rizično angažovanje u seksualnim aktivnostima kod djevojčica dovodi i do problema neželjene trudnoće, što podrazumijeva izostajanje iz škole, slabije fizičko i mentalno zdravlje, nižu tjelesna težina djece pri rođenju, slabije zdravlje i kognitivne sposobnosti, probleme u ponašanju, te slabije mogućnosti za obrazovanje.
Seksualni odnosi u odrasloj dobi
Svaka društvena zajednica ima odgovarajuća pravila za kontrolu načina na koje ljudi razvijaju sekusalne veze s drugim ljudima. Ljudi se danas otvoreno upuštaju u razne seksualne veze uključujući one s istim ili suprotnim polom, neobavezne, predbračne, bračne, vanbračne, poliamorične. Dakle, odraslim ljudima se dozvoljava da se upuštaju u intimne veze s drugim odraslim ljudima, ukoliko svi daju dobrovoljni pristanak. Mladi odrasli se uglavnom prije stupanja u ozbiljnije i zakonom definisane veze, upuštaju u „zabavljanje“ koje je u savremenom dobu postalo dosta liberalnije, nego što je to ranije bio slučaj. Komunikacione tehnologije su omogućile veze na daljinu.
Seksualnost se smatra ključnim elementom u oblikovanju romantičnih intimnih veza, a nivoi seksualnog zadovoljstva su slični kod heteroseksualnih i neheteroseksualnih parova. Kako ljudi stare, seksualnost se mijenja i može uticati na veze i generalno mentalno zdravlje. Seksualna neaktivnost je osnovni uzrok slabljenja psihoseksualnog funkcionisanja.
Veze koje se formiraju prije 25. godine života imaju veću vjerovatnoću da će biti prekinute nego da će preći u privržene veze. Potrebno je izvršiti „cost/benefit“ analizu kako bi se vidjelo da li osoba treba ostati u vezi ili izaći iz nje.
U savremenom vremenu, došlo je do porasta angažovanja ljudi u neobaveznim seksualnim odnosima s drugim ljudima. Takvi seksualni odnosi nekada se dese samo jednom, a nekad ljudi nastave održavati taj odnos radi funkcionalnosti seksualnog odnosa između dvoje ljudi, odnosno radi seksualne kompatibilnosti. Ljudi se mogu angažovati u seksu bez da očekuju dublje uplitanje u emocionalno zbližavanje. Muškarci su zadovoljniji ovakvim vezama nego žene zbog dvostrukih standarda u očekivanjima seksualnog zadovoljstva u neobaveznim seksualnim interakcijama. U takvim seksualnim praksama mogu nastati problemi s ambivalentnošću i seksualnim iskorištavanjem.
Kohabitacija je sve češće rješenje mladih odraslih koji formiraju seksualne i ljubavne veze, što je dobra praksa prije stupanja u bračnu zajednicu ili prije nego se partneri odluče za dalji nastavak ozbilne veze ili formiranje porodice. Većina mladih želi ili smatra da bi trebalo da stupe u brak i formiraju porodicu u jednom trenutku svog života, ali ovo se ne ostvari svima koji to žele ili se ostvari na neočekivan ili neželjen način.
Zadovoljstvo bračnim životom je povezano sa socijalnim krugom prijatelja, s time koliko često se dešavaju aktivnosti koje pričinjavaju zadovoljstvo, zatim koliko partneri mogu da otkrivaju jedno drugome o sebi, s fizičkom i emocionalnom bliskošću i sa sličnošću crta ličnosti i sistema vrijednosti bračnih partnera. Partneri mogu biti različito svjesni svog stepena (ne)zadovoljstva brakom ili kohabitacijom. Kvalitet bračnog života dostiže svoj vrhunac u prvim godinama partnerstva, kasnije opada, da bi u srednjim godinama ponovo porastao. Bračna ili kohabitatna sreća je veća prije dobijanja djece, zatim postepeno opada do ulaska djece u pubertet, te postaje veća kada djeca napuste dom. Dakle, partnerska sreća je veća bez djece nego s djecom.
Skoro svi partneri u ljubavnim vezama zahtijevaju tzv. „seksualnu ekskluzivnost“, tj. seksualnu privrženost jedno prema drugome. Međutim, angažovanje u seksualnim aktivnostima s drugim ljudima je prisutno kod dosta ljudi, a nevjerstvo je prisutnije kod onih koji imaju pojačane seksualne interese i želje, liberalniji sistem seksualnih vrijednosti, ali su ujedno i nezadovoljniji svojom intimnom vezom koju imaju, te ukoliko imaju više mogućnosti za seks van te veze. Neki partneri se angažuju u „internetskom“ ili „virtuelnom“ nevjerstvu, koje često prelazi u realno, kada devastira postojeću vezu ili otvara nove dimenzije života onih koji su uključeni u to nevjerstvo, ali i onih koji su iz njega isključeni. Dok se žene više okupiraju oko toga da li im je muškarac emocionalno nevjeran, muškarci su zabrinutiji oko seksualne nevjernosti. Neki partneri se odlučuju za svingovanje, odnosno razmjenu partnera s drugim ljubavnim parovima. Poseban problem u psihološkoj praksi predstavljaju pojedinci (uglavnom muškarci) koji se angažuju u vanbračnom nevjerstvu s drugim muškarcima (žive dvostrukim životom) bilo na receptivan ili insertivan način (tj. bilo da su pasivni ili aktivni u seksualnim odnosima), što veoma negativno utiče na mentalno zdravlje kako njih, tako i članova njihove porodice. Supruge takvih muškaraca nekad primjećuju to i mogu to prihvatiti radi dobrobiti djece, ali nekad im to prolazi i neprimijećeno i stavljaju se u rizik od prenosa zaraznih bolesti i drugim posljedicama koje su više mentalne prirode. Istopolne veze među muškarcima često se zasnivaju samo na zadovoljavanju seksualnog nagona, što zbog evolutivne prirode promiskuitetnih potreba muškaraca, a što zbog straha da se vežu za drugu osobu i zavole je na način kako vole osobu suprotnog pola (ili misle da vole). Žene koje imaju homoseksualne sklonosti mogu zahtijevati od partnera da u svoj bračni odnos uvedu i treću osobu, dakle drugu ženu, što muškarcu na početku može predstavljati seksualni izazov, alikako se emocije razvijaju između tog muškarca i žene i te žene i druge žene, a nastavljaju i između prve žene i muškarca, to može malo zakomplikovati takve odnose. Neki pojedinci su biseksualni i moraju imati osobu istog i suprotnog pola u svom životu, kako bi se osjećali potpunima, što sve sa sobom nosi izazove i stresove koji se nekad teže podnose. U tome značajnu ulogu može imati psihološka pomoć i podrška.
Danas je sve veći trend razvoda brakova i podjele starateljstva nad djecom, što su pitanja od posebne važnosti za Forenzičku psihologiju i psihopatologiju odnosno u praki za Sudsko-psihološka vještačenja u građanskim parnicama. Neki faktori doprinose razvodu braka, a to su:
- stupanje u brak u adolescenciji i onda kada se nije dosegla emocionalna i socijalna zrelost (prije 25. godine),
- stupanje u brak radi neplanirane trudnoće,
- nepostojanje religijskih svjetonazora (što je nekad i simptomatično, jer ljudi ne žele da se razvedu zbog vjerskih opredjeljenja, a onda ostaju u nesrećnim brakovima i razvijaju niz psihičkih oboljenja),
- postojanje različitih vjerskih opredjeljenja,
- problemi u komunikaciji među partnerima,
- raniji razvodi (ili iskustvo razvoda njihovih roditelja).
Kod žena se primjećuje porast Depresivnih poremećaja nakon razvoda, dok muškarci koriste više zloupotrebu supstanci i imaju slabije fizičko i mentalno zdravlje.
Seksualnost starijih ljudi postaje manje problematična, jer su ljudi u starijoj dobi uglavnom iskusili već sve u seksualnosti što su htjeli. S druge strane, postoje i populacije mladih koje imaju gerontofilne sklonosti, tj. isključivo se seksualno uzbuđuju na starija lica, što je legitimno pravo i ne predstavlja zabranjeno seksualno ponašanje, jer se radi o licima koja mogu dati dobrovoljni pristanak ukoliko su mentalno očuvani. Stariji ljudi takođe mogu imati problema u ispoljavanju seksualnosti radi bioloških slabosti koje dolaze s godinama. Psihički bolesne osobe ili lica koja koriste psihotropne lijekove takođe mogu doživljavati promjene u seksualnom ponašanju usljed čega im je potrebno psihoseksualno savjetovanje. Nekad su psihički problemi seksualne prirode i kada se riješe psihoseksualni problemi, onda se riješe i ti psihički koji su bili samo manifestni. Zato je za rješavanje problema potrebno njegovo detaljno anliziranje.
Seksualno ponašanje
Hormoni igraju veoma bitnu ulogu u izražavanju seksualnosti (najviše estrogen i testosteron), ali su za ljudsku seksualnost bitna i životna iskustva, socijalni, kulturološki i etnički uticaji. Nivoi hormona opadaju s godinama, što uzrokuje razne fizičke promjene (npr. veća suhoća vagine i njena slabija osjetljivost kod žena, te slabije i rjeđe erekcije kod muškaraca). Socijalni i religijski uticaji značajno djeluju na seksualno ponašanje u odrasloj dobi. Religiozniji ljudi imaju konzervativnija seksualna ponašanja od onih koji nisu religiozni.
Kod žena menstrualni ciklus može uticati na ciklus seksualnog odgovora. Poznavanje seksualnosti utiče na odnos među partnerima i doživljavanje orgazma, tj. postizanje seksualnog zadovoljenja. Seksualni odgovor mora podrazumijevati faze interesa odnosno želje, seksualnog uzbuđenja, aktivnosti i vrhunca (orgazma), nakon čega slijedi tzv. „refraktorni period“, tj. period kada se seksualno uzbuđenje neko vrijeme ne može postići, a koji period je veći kod muškaraca nego kod žena nakon seksualne aktivnosti. Dok žene nakon doživljavanja orgazma mogu ponovo imati seksualni odnos, muškarcima je potrebno neko vrijeme da se „odmore“ od seksualnih aktivnosti, pa da ponovo postignu seksualno uzbuđenje. Nekima to nije potrebno, a neki i ne mogu imati više od jednog orgazma, što je zavisno od seksualnosti osobe.
Solitarna seksualna ponašanja se odnose na masturbiranje i seksualno fantaziranje, koje se može koristiti i u interaktivnim seksualnim odnosima. Muškarci i žene mogu koristiti seksualno fantaziranje da bi pojačali seksualno uzbuđenje. Neko je više, a neko manje seksualno maštovit. Mnogi faktori utiču na formiranje seksualnih fantazija (religijska uvjerenja, kulturološki uticaji, porodični odnosi, zlostavljanje, pol, dob, seksualna orijentacija i dr.).
Masturbacija se gleda kao strategija da se poboljša seksualno zdravlje, da se redukuje stres i neželjena trudnoća, te da se izbjegnu polno prenosive bolesti. U nekim aspektima života (vojska, zatvor) masturbacija postaje jedina seksualna mogućnost, osim ako se ne želi stupati u nedozvoljene istopolne seksualne odnose.
Ljudi se angažuju u seksualnim aktivnostima zbog različitih razloga, ne samo da bi produžili vrstu, nego i da bi doživjeli seksualno zadovoljstvo ili da bi smanjili nivo stresa, ali i iz ljubavi, pa i zbog socijalnog statusa, osvete, obaveze, radoznalosti, čak i radi vježbanja. Ove seksualne aktivnosti mogu se upražnjavati s različitim ljudima i u različitim kontekstima – kao seks na „jednu noć“, kao „veza bez obaveza“, s poznanicima, strancima ili prolaznicima. Seksualne aktivnosti ne moraju nužno značiti penetraciju odnosno koitus, nego seksualna ponašanja mogu varirati od ljubljenja, diranja, uzajamnog masturbiranja, pružanja oralnog seksa pa sve do koitusa. Parovi koji imaju češće seksualne odnose, su u pravilu zadovoljniji seksualnim i svojim mentalnim životom, imaju i češći oralni seks, dostižu orgazme dosljednije i imaju više raznovrsnosti u seksualnom životu, samim tim i nivo zadovoljstva životom je veći.
Parovi se prije seksa mogu angažovati u određenim predigrama, kao „preludijima“ seksualne aktivnosti, a nekada i predigra može biti pretvorena u seksualnu igru o sebi. Koriste se razne metode i tehnike seksualnog uzbuđivanja, što je sve usmjereno ka tome da se radi na produžavanju intimnosti, dodira i razmjene osjećanja među partnerima. Ponekad se partnerti pitaju na koji način treba da zadovolje svoje partnere rukom ili oralnom zonom, za šta je potrebna pomoć stručnog lica, ako partneri ne uspijevaju iskomunicirati.
Tokom seksualnog odnosa izuetno je bitna lubrikacija receptivnog partnera. Kod heteroseksualnih parova, vaginalna lubrikacija mora biti dovoljna radi penetriranja, inače može doći do bolnih odnosa, posebno ako je žena psihološki konzervativnije vaspitana i na seks gleda nedovoljno duboko, za šta je stručna pomoć obično veoma značajna. Kod analnog seksa, potrebna je takođe određena lubrikacija radi penetracije penisa u analni otvor. Ovo je moguće izvesti i izvođenjem oralnog seksa, ali tada je rizik od infekcija veći. Analni seks je generalno povezan s povećanim rizikom od prenosa infekcija radi bakterija koje prirodno žive u tom području tijela i na drugim mjestima im može postati privlačnije. Zato analni seks treba praktikovati opreznije.
Varijacije u seksualnom ponašanju
Procjene socijalnih vrijednosti u društvu više nego naučna saznanja utiču na društvo koja seksualna ponašanja će smatrati prihvatljivima, ali se ovi stavovi kroz vrijeme i iskustva mogu mijenjati.
Parafilije ili Parafilični poremećaji se odnose na ponavljana, intenzivna seksualna uzbuđenja i fantazije, seksualne nagoni ili ponašanja koja podrazumijevaju žudnju erotskog objekta koji nije prikladan odnosno koji je „neljudski“, ili žudnju za ponižavanjem i patnjom druge osobe ili sebe samog, te seksualna žudnja prema djeci ili drugim osobama koje ne mogu dati dobrovoljni pristanak (mentalno inkapacitirane osobe).
Neki ljudi mogu imati neke „atipične“ seksualne interese, a da se ne radi o Parafiličnom poremećaju, npr. mogu se željeti angažovati u dobrovoljnim sadomazohističkim praksama s odraslim osobama, oblačiti u odjeću suprotnog pola ili gledati druge dok imaju seksualni odnos ili se sami angažovati u seksualnom odnosu dok ih neko gleda. Sve ove aktivnosti ne moraju predstavljati seksualne poremećaje niti parafilije, jer se radi o stilu života osoba. Međutim, specifičan je Pedofilični poremećaj koji podrazumijeva seksualne aktivnosti s djecom mlađom od 18 godina (prema nekim zakonima i niže), ali i Zoofilični poremećaj, koji podrazumijeva seksualne aktivnosti sa životinjama. Parafilije mogu nastati zbog djelovanja različitih faktora, ali obično se u psihološkoj praksi pronalaze: iskustva seksualnog zlostavljanja u djetinjstvu ili kasnije u životu, s tim da su seksualna zlostavljanja iz djetinjstva posebno štetna za mentalno zdravlje kasnije; disfunkcionalne porodice i odrastanje u njima, porodični problemi u djetinjstvu; seksualizacija traumatskih iskustava; medijski uticaj pomiješan s traumama. Parafilični poremećaji kada se ne lječe, mogu imati ozbiljne posljedice po mentalno zdravlje pojedinca i ugrožavati čak i pravila, norme i zakone društvene zajednice /kao u slučaju zoofilije, pedofilije ili nekrofilije, odnosno silovanja i seksualnog iskorištavanja drugih/.
Seskualno kompulzivno ponašanje predstavlja jednu varijaciju seksualnog ponašanja koje se još uvijek u naučnim klasifikacijama ne pojavljuje kao poremećaj, iako se ranije nazivao „Pretjeranim seksualnim ponašanjem (satirijaza kod muškaraca i nimfomanija kod žena)“; a u stručnoj litraturi i drugim nazivima kao „hiperseksualni poremećaj“ „seksualna zavisnost“ ili „seksualno impulsivni poremećaj“ pa i „seksualna kompulzivnost“.
Ljudi se različitim intenzitetom i količinom angažuju u seksualnim ponašanjima, ali neki ljudi pretjeruju i postaju opsjednuti seksom. Međutim, seksualni život mora podrazumijevati određen nivo „umjerenosti“ kao što je slučaj i kod konzumiranja droga i alkohola, kockanja i drugih ponašanja koja prividno donose uzbuđenje i zadovoljstvo. Seksualno kompulzivni ljudi se upuštaju u promiskuitetno seksualno ponašanje, često mijenjaju partnere, stavljaju se u rizik od prenošenja polnih bolesti i često pate od drugih psihičkih poremećaja, poput Depresivnih poremećaja ili Poremećaja (zlo)upotrebe supstanci, te imaju niz posljedica zbog seksualnog ponašanja (trošenje mnogo novca, zapostavljanje porodičnih i poslovnih obaveza i dr.).
Tretman varijacija u seksualnom ponašanju najprije podrazumijeva detaljnu psihodijagnostičku procjenu, što se radi kroz intervjue, opservacije ponašanja, psihološke testove i inventare ličnosti. Osnovni cilj mora biti promjena ponašanja osobe, a sam tretman može uključivati i porodični kontekst, može zahtijevati i medikamentoznu terapiju, edukaciju i dr. metode i tehnike rada.
Osjećate li nelagodu zbog Vaših seksualnih fantazija, misli, nagona i ponašanja?
Seksualna orijentacija
Seksualna orijentacija se odnosi na seksualnu privlačnost prema osobama suprotnog (heteroseksualna), istog (homoseksualna) ili oba pola (biseksualna orijentacija). Međutim, iako se zove „seksualna orijentacija“, nužno ne mora značiti samo seksualnu privlačnost, nego i emocionalnu, fizičku i intimnu uopšteno. Ne određuju samo seksualna ponašanja, nego i misli i fantazije seksualnu orijentaciju ljudi. Ljudi se u seksualnom ponašanju mogu angažovati u heteroseksualnim odnosima, jer ne smiju izraziti svoju seksualnu orijentaciju radi društvenih osuda. Na naredne dvije skale možete ispitati svoju seksualnu orijentaciju.
Kleinova rešetka seksualne orijentacije
Nije poznato koliko ima ljudi različitih seksualnih orijentacija, ali se neheteroseksualno orijentisani pojedinci obično nazivaju „seksualnim manjinama“ ili LGBTIQ populacijom. Seksualna ponašanja ne moraju nužno pratiti seksualnu orijentaciju /zbog toga se i govori da se ne radi samo o ponašanjima, nego i o mislima, fantazijama, željama, nagonima/, te postoji tendencija porasta ljudi koji se identifikuju kao LGBT (prije se vjerovalo da je procenat gay muškaraca do 4%, a žena lezbejki do 3%, dok je biseksualno orijentisanih bilo oko 3%, međutim taj procenat je znatno veći, zbog socijalne stigme koja se vezuje za to da se neko identifikuje kao osoba drugačije od heteroseksualne orijentacije.
Mnogi neheteroseksualno orijentisani pojedinci se moraju nositi sa diskriminacijom, predrasudama i zakonskim odredbama koje ne prepoznaju istopolne zajednice, a često ih odbacuju i članovi porodice, prijatelji, te mogu imati probleme na poslu. Neke zemlje osuđuju ove ljude čak i na srmtnu kaznu, a u našem zakonodavstvu neheteroseksualno ponašanje nije kažnjivo zakonom, ali je nerado prihvaćeno (posebno homoseksualnost muškaraca) od strane socijalne zajednice i pojedinci koji se angažuju u javnim homoseksualnim ponašanjima mogu snositi određene negativne reakcije i posljedice od strane društvene zajednice, što ih vodi u razvoj psihičkih problema u adaptaciji i izlaganju traumatskim iskustvima.
Neheteroseksualni pojedinci prolaze kroz proces prihvatanja seksualnog identiteta poznatiji kao „coming out“ i to je osnova psihotretmana s ljudima koji se obraćaju za psihološku pomoć zbog problema u seksualnoj orijentaciji i seksualnom identitetu. Dakle, nepravilno bi bilo reći da je seksualnu orijentaciju moguće promijeniti, moguće ju je jedino prihvatiti. Neki pojedinci ostaju i dalje takvi da ne prihvataju svoj neheteroseksualni identitet i takav konfuzan identitet se prenosi u odraslu dob i može stvarati veliki psihički pritisak i uticati negativno na mentalno zdravlje (sniženo samopouzdanje, razvoj Depresivnih poremećaja, Poremećaja zloupotrebe supstanci, Poremećaja ličnosti i dr.).
Više od polovine roditelja reaguje negativno na neheteroseksualnu orijentaciju svoje djece, a reakcije se odlikuju razočarenjem, stidom, šokom, tako da većina neheteroseksualne omladine doživljava roditeljsko odbacivanje koje je povezano s njihovom seksualnom orijentacijom, što je posebno izraženo u konzervativnijim i više religioznim sredinama koje njeguju tradicionalne vrijednosti. Stariji neheteroseksualni pojedinci mogu imati teškoće u socijalnoj adaptaciji zbog seksualne orijentacije, jer su odrastali u društvu i zakonima koji su bili odbacujući i negativistični prema neheteroseksualnoj normativnosti. Pojedinci koji nikada nisu prihvatili svoj seksualni identitet mogu pasti u samoću i usamljenost i razviti Depresivni poremećaj zbog internalizovane homofobije (dake mrze svoj sopstveni seksualni identitet). Homofobija označava fenomen pretjeranog straha i izbjegavanja homoseksualnih pojedinaca, te formiranje ekstremno negativnih stavova prema homoseksualnosti i homoseksualcima, koji ne tako rijetko vode i do činjenja nasilnih krivičnih djela prema seksualno nekonformističnim pojedincima.
Većina osoba iz LGBTIQ zajednice su barem jednom u životu doživjeli iskustva zločina iz mržnje ili su bili žrtve zlostavljanja, a stope viktimizacije su veće za dječake i mladiće. Viktimizacija obično počinje u tinejdžerskom dobu, iako neki verbalni napadi mogu počinjati i u predškolskom periodu. Nasilje prema LGBTIQ osobama raste kako raste i njihovo prihvatanje u socijalnoj zajednici, što stvara radikalne stavove kada su u pitanju pojedinci i grupe koji ispoljavaju negativne stavove i mržnju prema ovim osobama. Društvo donekle bolje toleriše žensku homoseksualnost, usljed čega je i seksualni identitet žena fluidniji nego onaj kod muškaraca. Žene se češće nego muškarci identifikuju kao biseksualne.
Mislite li da imate problema s prihvatanjem seksualnog identiteta?
Trudnoća, abortus i rođenje
Saznanje da je djevojka odnosno žena trudna različito utiče na različite trudnice. Ovakvo saznanje vezano je uz vrijeme, psihološku spremnost, uslove u kojima se trudnica nalazi, te posebno da li je trudnoća postignuta s partnerom čije se dijete želi i koji obezbjeđuje adekvatan genetski materijal i pruža li psihološku bezbjednost za potomstvo? Ako se trudnoća prihvati, onda počinje psihologija trudnice, koja nekad zna biti prilično komplikovana i nositi sa sobom određen nivo stresa kako za trudnicu, tako i za partnera, ili drugu djecu ako ona već postoje.
Ako se ne prihvati trudnoća, nastaju razmatranja o tome da se trudnoća prekine medicinskim metodama, odnosno abortusom. O ovome odlučuje uglavnom trudnica, ali je moguće raspraviti konačnu odluku s parom ili sa stručnim licem (npr. psihologom, ginekologom, psihijatrom). U pravilu je potrebno pribaviti mišljenje nekoliko stručnih lica, zavisno od intenziteta dileme kod same trudnice ili para. Ponekad se dešava da muškarac želi da trudnica izvrši abortus, dok trudnica to ne želi, pa je i to potrebno raspraviti prije nego se donese takva odluka.
Psihologija trudnice obično se dijeli u tri trimestra, kako se inače trudnoća dijeli u stručnoj literaturi. U prvom trimestru se dešavaju najvažniji aspekti razvoja embriona, beba raste i u tim mjesecima trudnoće, trudnoća se i ne mora nužno primijetiti. U drugom trimestru trudnica će već primjećivati kretanje bebe u materici, te je ovaj trimestar obično i najpozitivnije vrijeme za trudnicu tokom trudnoće. U trećem trimestru dolazi do izlaska kolostruma iz bradavica dojki trudnice, a partneri se polako pripremaju za porod i razgovaraju o nekim konkretnim potezima (imenu bebe, namještanju sobe, prisustvu porodu i tome slično).
Žene s prekomjernom ili nedovoljnom težinom mogu imati teškoće tokom trudnoće. Konzumiranje alkohola i droga doprinosi određenim teškoćama za plod. Posljednih godina u porastu su majke koje konzumiraju marihuanu tokom trudnoće, što rezultira određenim posljedicama. Međutim, svaki organizam je individualan, pa neko ne mora imati nikakve posljedice, ali rizik uvijek postoji. Neki bračni partneri se odlučuju za umjetnu oplodnju, što su procedure koje iziskuju mnogo novca, a ponekad su problemi u pozadini psihološki i mogli bi se riješiti otklanjanjem nedostatka komunikacije između partnera i radom na intenziviranju njihove prirodne međusobne seksualnosti.
Seksualne aktivnosti su u pravilu bezbjedne tokom trudnoće za većinu majki do nekoliko posljednjih sedmica trudnoće kod nekomplikovanih trudnoća, doživljavanje orgazma je sasvim bezbjedno, ali se mogu osjetiti ponekad bolne kontrakcije materice.
Spontani abortus ili pobačaj je prirodni završetak trudnoće prije vremena nego što bi fetus mogao preživjeti. Većina se pobačaja dešava tokom prvog trimestra, ali ima slučajeva kada se desi i kasnije. Saznanje da je došlo do pobačaja različito se prihvata i ponekad zahtijeva psihološke intervencije kod trudnice i/ili para. Drugi problemi su i rođenja djece s određenim nedostacima, koje saznanje takođe može kod roditelja izazvati osjećanje šoka i osjećaj stida i razočarenja, tj. razviti pregršt negativnih emocija. Nekad se dešava da roditelji negiraju da postoji problem. Tokom trudnoće, trudnica često razmišlja o raznim mogućnostima i posljedicama samog poroda. Trudnice razmišljaju i o samom činu poroda, a posebno je nekad stručna pomoć potrebna neposredno poslije poroda, kada su moguća i drugačija stanja majke porodilje poput Postpartum psihotične epizode. Žene porodilje mogu zapasti i u postpartum depresivnu epizodu bez psihotičnih simptoma, kada se javljaju simptomi koji liče na Veliku depresivnu epizodu, samo što imaju i svoju specifičnost jer su povezani s porodom i situacijom koja je uslijedila ili prethodila porodu.
Poslije trudnoće, slijedi i psihologija porodilje, koja takođe može imati svoje izazove, u smislu da li porodilja prihvata svoju novu ulogu majke i majčinstvo kao takvo. Majčinstvo i kasnije u životu može stvarati probleme, posebno ako nije podržano djetetovim ocem ili ako postoje problemi u porodičnim odnosima. Obično se savjetuje do 6 sedmica apstiniranja od seksualnih odnosa u smislu seksualnog koitusa, ali druge seksualne prakse su moguće. Kod nekomplikovanih trudnoća, gdje je porod prošao bez komplikacija, sa seksualnim odnosima se može početi 2 sedmice nakon poroda, ali se uglavnom nakon tri mjeseca poslije poroda majke mogu slobodno vratiti svojim prijašnjim seksualnim aktivnostima, što je vidljivo kod parova koji imaju djecu između kojih je razlika samo godina dana, da su roditelji odmah nakon poroda stupali u seksualne odnose. Za majku to nekad može biti naporno, tako da očevi moraju više da se angažuju u nekim aspektima života majke i da poštuju psihologiju trudnice, koja predstavlja jedno sasvim „drugo stanje“, koje muškarci veoma često slabo mogu razumjeti ili nedovoljno empatisati, jer sami nikad ne mogu ostati trudni, niti se poroditi. Čak je diskutabilno da li bi svi muževi i mogli gledati porod, tj. prisustvovati rođenju svog djeteta, ako se pretodno za to nisu psihološki pripremili.
Planirate trudnoću ili ste trudni/imate trudnu partnerku? Imate određena pitanja u vezi sa psihologijom trudnice?
Izazovi seksualnog funkcionisanja
Seksualno zdravlje veoma je bitno za naše opšte mentalno i fizičko zdravlje i obratno. Zdrava seksualnost zavisi od dobrog fizičkog i mentalnog zdravlja. Seksualni problemi se dešavaju kada se ne osjećamo dovoljno seksualno uzbuđenima, kada imamo manji nivo entuzijazma ili postoje problemi u tome da se možemo opustiti tokom seksa. Većina parova ponekad ima seksualnih problema, ali se oni uglavnom rješavaju sami po sebi i odlaze sami po sebi, tako da se ne obraćaju za pomoć. Međutim, nekad parovi imaju seksualnih problema i oni dovode do drugih problema u njihovom odnosu.
Psihološki faktor koji mogu doprinositi seksualnim (dis)funkcijama jesu nesvjesni strahovi, stresovi, anksioznost, depresivnost, krivica, ljutnja, strah od intimizacije, zavisnosti ili napuštanja, briga oko gubitka kontrole, te strah u vezi sa seksualnim performansom. Drugi problemi u vezi mogu stvoriti seksualne probleme, a to su: osjećanje nedovoljne voljenosti ili poštovanja, nedostatak povjerenja, ljutnja, nesigurnost, konflikti i dr.
Seksualni problemi mogu biti dugotrajno i prisutni tokom cijelog života, ili se mogu periodično javljati, tj. biti stečeni, a nekad su vezani za određene situacije ili mogu biti povezani sa svim situacijama (npr. neko može postići seksualno uzbuđenje samostalno, ali ne i s partnerom). Dugotrajni seksualni problemi obično imaju u sebi i biološke i/ili psihološke uzroke, dok su stečeni seksualni problemi (kojih nije bilo ranije), često psihogeno uzrokovani. Tokom psihotretmana je od velike važnosti identifikovati razne faktore koji doprinose javljanju seksualnih problema. To podrazumijeva analizu eventualnih seksualnih problema kod samih partnera tj. problema u njihovom fizičkom i mentalnom zdravlju, vulnerabilnih faktora, faktora koji se tiču veze između partnera, kulturoloških i religijskih faktora, kao i bioloških odnosno medicinskih faktori.
Kod nekih ljudi se seksualna želja izaziva ponašanja koja vode ka traganju za seksualnim aktivnostima, dok se za druge seksualna želja javlja kada se angažuju u seksualnim aktivnostima, kao neka vrsta odgovora na seksualnu aktivnosti. Problemi sa seksualnom željom se ogledaju u oslabljenoj ili nepostojećoj želji za seksualnom aktivnošću, što može dovesti do pojave psihičkih i fizičkih simptoma. Ljudi sa slabijom seksualnom željom nemaju ili rijetko imaju seksualne fantazije, slabije iniciraju seksualne aktivnosti, te se slabo samozadovoljavaju. Ovakvi problemi, da bi se smatrali seksualnom disfunkcijom moraju biti prisutni barem pola godine i većinu vremena.
Zdravstveni problemi, hronične bolesti poput diabetesa, hipretenzije i drugih autoimunih ili kardiovaskularnih oboljenja, srčani infarkti, moždani udari i rak mogu negativno uticati na seksualni život. Rak dojke kod žena i tretman raka bilo koje vrste, takođe negativno utiče na fiziološke, psihičke i interpersonalne aspekte seksualnog funkcionisanja i zadovoljstva. Slično tome, rak prostate kod muškaraca može uticati na seksualne funkcije. Neurološka stanja i bolesti, alkoholizam, mentalne, respiratorne, gastroenterološke i druge bolesti mogu negativno djelovati na seksualnu funkcionalnost, iako se kod bolesnih osoba ponekad može zadržati seksualna želja, ali da partneri bolesnih partnera izgube seksualnu želju zbog onesposobljenosti partnera.
Ljudi koji imaju seksualne probleme treba da se tretiraju što je prije moguće kako problemi ne bi postali ozbiljniji. Kada se problemi ignorišu, oni vode u nastajanje novih i pogoršanje postojećih problema.
Mislite da imate seksualnih problema?
Polno prenosive bolesti
Oboljenje od polno prenosivih bolesti nosi sa sobom niz psiholoških izazova, od prihvatanja oboljenja, preko tretmana koji se nudi po zdravstvenim ustanovama, gdje pacijenti često nailaze na predrasude i samih ljekara koji se bave polnim bolestima, obično kod specijalista dermatologije i venerologije, pa sve do društvene osude pojedinaca koji obole od hroničnih bolesti prenosivih seksualnim putem (posebno se ovo odnosi na AIDS, bolest stečene imunofedicijencije izazvane HIV-om ili ljudskim virusom imunodeficijencije).
Saznanje da se ima polna bolest može biti psihološki veoma stresno, ali ono što je ohrabrujuće jeste da su sve polne bolesti takve da se mogu efikasno liječiti /bakterijske infekcije se mogu i izliječiti/ odnosno držati pod kontrolom. Izazvane su ektoparazitima, bakterijama, virusima ili gljivicama, ali se mogu polnim putem prenositi i drugi mikrobi (npr. paraziti). Studenti su u najvećem riziku od prenosa polno prenosivih bolesti, kao i pripadnici gej populacije i transgender osoba koje se bave prostitucijom, te seksualno kompulzivni pojedinci, dakle oni koji često mijenjaju partnere. Često se mladi upuštaju u seksualne aktivnosti bez korištenja kontracepcije i u veoma rizičnim seksualnim aktivnostima (poput grupnih seksualnih aktivnosti, seksualnih orgijanja ili u čestom sukcesivnom mijenjaju partnera).
Ektoparazitske infekcije podrazumijevaju infekcije u kojima dolazi do prenosa parazita koji žive na površini kože i obično se radi o stidnim vašima ili o scabiesu (poznatijem kao „šuga“). Simptomi počinju obično češanjem i eventualnim osipom, a ovo sa sobom može nositi odgovarajući stres posebno ako su ektoparaziti dobiveni tokom trajanja veze i prvo se primijete kod jednog partnera.
Bakterijske infekcije odnose se na gonoreju (kapavac, triper), hlamidiju, sifilis i razne vaginalne infekcije i veoma je bitno njihovo rano otkrivanje i obavezna apstinencija od seksualnih aktivnosti, pa i liječene oba partnera istovremeno. Vaginalne infekcije kod žena mogu se javiti kada žene imaju više partnera, zbog narušavanja bakterijske ravnoteže u vagini.
Virusne infekcije se odnose na herpes simplex virus ili HSV, humani papiloma virus ili HPV, virus hepatitisa (hepatitis B se najćešće prenosi polnim putem, a hepatitis C se najčešće prenosi intravenozno, ali i seksualnim putem, hepatitis A čak znatno lakše) i humani imunodeficijentni virus HIV. Ponavljane virusne infekcije mogu dovesti do slabljenja imunog sistema i pojave kancerogenih bolesti.
Sve netretirane bakterijske i virusne infekcije mogu dovesti do ozbiljnih fizičkih i psihičkih posljedica. HIV infekcija napada T ćelije koje u krvi služe za stvaranje antitijela za borbu protiv infekcija, pa kako to napada kompletan imuni sistem, to onda dolazi do razvoja oportunističkih infekcija, a što sa sobom nosi i psihičke teškoće nošenja sa stresom i stigmatizacijom, jer su infekcije nekada i vidljive po tijelu. Često polne bolesti mogu biti u početku bez simptoma, tako da osoba i ne zna da je zaražena, a upravo je u tom periodu najzaraznija, pa je apstinencija od seksualnih kontakata prvi korak koji se mora poduzeti kod prevencije infekcije drugih lica. HIV infekcija obično se razvija u AIDS, hronično oboljenje koje prati psihološka i socijalna stigmatizacija. Iako se AIDS povezuje sa gej populacijom, svi infektivni mikroorganizmi ne poznaju nikakve seksualne manjine i većine, poznaju samo živa bića odnosno u ovom slučaju ljude i žele ih inficirati, tako da nema pravila u tome ko će dobiti infekciju, tj. polno prenosivu infekciju mogu nekad dobiti i ljudi koji s ljudima koji imaju te infekcije seksualno ne opšte. Dovoljno je npr. spavati s osobom koja ima stidne vaši da ih se prenese na drugu osobu, slično tako je i sa scabiesom (šugom), pa i parazitnim infektivnim mikroorganizmima, dok za bakterijske i virusne infekcije treba da se desi prisniji kontakt, koji nekad ne mora biti penetrativan, nego se neke infekcije mogu prenijeti i oralnim putem. Zaštita kondomima je najbolja prevencija od polno prenosivih bolesti, ali njihovo rano otkrivanje takođe doprinosi i boljem psihičkom blagostanju i adekvatnijem liječenju i dobroj kontroli, te bržem povratku svakodnevnim aktivnostima, uključujući i seksualne.
Mislite li da možda imate polno prenosivu bolest ili Vam je dijagnostikovana polno prenosiva bolest?
Seksualno nasilje i eksploatacija
Seksualno nasilje se odnosi na sve vrste seksualnih postupaka koje se urade protiv nečije svjesne volje. Postoji više vrsta seksualnog nasilja: silovanje, seksualno prisiljavanje, neželjeni seksualni kontakt, forsirana penetracija i bezkontaktno neželjeno seksualno ponašanje.
Silovanjem se, u stručno-naučnom smislu, smatra pokušana ili realizovana neželjena vaginalna, analna, ili oralna penetracija uz korištenje fizičke sile (npr. držanje osobe nad kojom se vrši silovanje u položaju iz kojeg se ne može izvući) ili prijetnjom nasiljem, pa čak i kada je žrtva pod dejstvom alkohola ili droga. Ovome se može dodati i situacija u kojoj je osoba kolabirala na neki način odnosno pod dejstvom uticaja alkohola i droga, dovedena je u nesvjesno stanje, tj. onesposobljeno stanje da bi pružila otpor ili dala saglasnost za seksualnom aktivnošću, a penetracija se može izvesti penisom, dijelom tijela (prstom, šakom) ili nekim podesnim (npr. seksualnim pomagalima) ili čak i nepodesnim predmetom (tupim ili oštrim predmetima).
Seksualno prisiljavanje se odnosi na stvaranje pritiska za angažovanjem u seksualnoj aktivnosti kada to druga osoba ne želi, te se i sama osjeća pod pritiskom, a dešava se tako što se koriste prijetnje da bi došlo do seksa ili se kontinuirano zahtijeva seks, sve dok osoba ne popusti pred pritiskom da se angažuje u seksu.
Neželjeni seksualni kontakt podrazumijeva neželjena seksualna ponašanja koja ne uključuju penetraciju, već takve aktivnosti kao što su grickanje, maženje, diranje, grljenje, ljubljenje. Dodirivanje može biti kroz odjeću ili na golo tijelo, a podrazumijeva diranje genitalne zone, zadnjice, grudi, prepona ili nogu, iako može uključivati i druge dijelove tijela (npr. vrat, ako osoba koja želi seksualni kontakt koristi taj dio tijela da uzbudi seksualno drugu osobu ili zadovolji svoju pohotu). U pravnom smislu bi se ovakav kontakt mogao okarakterisati kao „Bludna radnja“. U forenzičko-psihoseksološkom vještačenju se ispituje „stepen željenosti kontakta“ u bludnoj radnji koja je predmet vještačenja, kako od strane predatora, tako i od strane žrtve.
Forsirana penetracija se odnosi na takvu vrstu seksualnog nasilja, kod kojeg osoba koristeći fizičku silu, prijetnje nasiljem ili dok su žrtve pod uticajem alkohola ili droga tjera drugu osobu da vaginalno, orano ili analno bude penetrirana, dakle forsirana na seksualnu aktivnost ali od strane drugog lica „preko posrednika“.
Bezkontaktno neželjeno seksualno ponašanje podrazumijeva neželjeno izlaganje seksualnim situacijama uključujući pornografiju, verbalno ili ponašajno seksualno uznemiravanje ili kreiranje seksualno neprijateljske atmosfere. Npr. osoba može željeti natjerati drugu osobu da gleda seksualni odnos između nje i neke druge osobe, iako to ova natjerana osoba ne želi. Razne su varijacije u seksualnim disfunkcionalnostima koje se tiču seksualne nasilnosti.
Skoro polovina žrtava ne prijavljuje seksualno nasilje, a smatra se da jedna od tri žene i jedan od šest muškaraca dožive neku vrstu seksualnog nasilja tokom svog životnog vijeka, što znači da su seksualna nasilja u društvu veoma raširene i česte aktivnosti, koje se rijetko prijavljuju zbog „teškog dokazivanja“ odnosno zbog etiketiranja u sredini, posebno u primitivnijim sredinama ruralnog karaktera.
Smatrate li da ste Vi ili neko koga poznajete bili žrtva seksualnog nasilja?
Počinioci seksualnog nasilja su primarno muškarci i ne moraju nužno biti slobodni odnosno neoženjeni, ali postoje razni profili ličnosti takvih struktura ljudi. Mogu imati razvijene seksističke stavove prema seksualnim manjinama ili ženama, imaju visoke nivoe impulsivnosti i agresivnosti, kao i visok nivo prihvatanja mita o silovanju (da žene odnosno žrtve silovanja to „žele“).
Napomena, u seksualnim igrama parova, postoje „igre silovanja“, koje se praktikuju na dobrovoljnoj osnovi, tj. partneri se međusobno i dvosmjerno dogovore „ko će biti silovatelj, a ko silovani“ i onda upražnjavaju takve sadomazohističke prakse, koje ne moraju biti posljedica Poremećaja sadizma ili mazohizma, već preferencije partnera da praktikuju takvu vrstu dobrovoljnog seksa.
U suštini, seksualni nasilnici uvijek siluju nekoga ko „ne želi“ biti silovan, tj. ko nije dao svoj dobrovoljni pristanak i to je najbitnija razlika između „dobrovoljnog“ silovanja (koji je dio seksualne igre svjesnih partnera koji na to pristaju) i silovanja koje u pravnom i psihološkom smislu nikad i ne može biti dobrovoljno. Obično se kod seksualnih predatora u seksualnoj istoriji nailazi na iskustva seksualnog i fizičkog zlostavljanja u porodici, sa partnerima, često zlostavljanje u djetinjstvu, prisustvo i drugih oblika nasilja.
Uhođenje je jedna forma seksualnog nasilja koja može uključivati neželjene telefonske pozive, slanje pisanih ili glasovnih, pa čak i video poruka, zatim poruka putem društvenih mreža, e-mailova, pojavljivanje predatora na određenim mjestima gdje ga žrtva može vidjeti (škola, posao, dom, objekti gdje se zabavlja), te posmatranje, praćenje i špijuniranje žrtve. Neke osobe mogu „umisliti“ da su uhođene, pa je potrebno uraditi detaljnu psihodijagnostičku procjenu.
Sindrom traume zbog silovanja
Ovaj sinrdom predstavlja dvofazni obrazac odgovora na stres sa seksualnim, psihološkim, ponašajnim i/ili fizičkim problemima (često i kombinacijom svih). Prva, akutna faza, podrazumijeva kod žrtve osjećanje šoka, straha, ljutnje, samookrivljavanja, stida, krivice, nepovjerenja, poniženosti i drugih negativnih osjećanja. Žrtve se mogu osjećati u strahu da budu same ili sa strancima ili na mjestu gdje se seksualno nasilje desilo (u kući, autu, sobi i dr.). Moguće su i divlje fluktuacije raspoloženja. Teškoće sa spavanjem i košmari su česti simptomi. Ovakva osjećanja nastaju odmah nakon napada i traju od nekoliko dana do nekoliko sedmica, kod nekoga i mjeseci i ima mogućnost da se razvije u (kompleksni) PTSP. Sindrom zavisi i od toga da li je seksualno nasilje počinjeno od strane poznate ili nepoznate osobe, pa i reakcije mogu biti različite. Neke se žene smatraju krivima zbog toga što se seksualno nasilje desilo. Nakon toga može uslijediti Depresija koja može trajati i do godine dana, ali se razviti i u Perzistentni depresivni poremećaj (distimiju) kao i Zloupotrebu supstanci ili u neki od Poremećaja ličnosti.
Druga faza ovog sindroma je dugotrajna reorganizacija i podrazumijeva povratak u organizaciju života i uspostavljanje kontrole, a simptomi mogu trajati i do dvije godine nakon napada, iako je to individualno. Neke se žrtve oporave nakon pet godina, što sve zavisi od individualnih karakteristika.
Postoji tiha reakcija na silovanje – što se odnosi na to da neke žrtve nikada ne govore o seksualnom napadu kojeg su doživjele i nose teret tog napada u sebi. I kod ovih žrtava postoje strah, ljutnja i depresija, kao i niz fizioloških simptoma, ali takvi simptomi ostaju zaključani unutar osobe. U suštini, žrtve kojima treba duže da se povjere o ovom napadu nekome, obično trebaju duži period oporavka. Nekim žrtvama je potreban duži period oporavka, tako da se traume nekad mogu ponovo javiti čak i nakon deset i petnaest godina. Žrtve seksualnih zlostavljanja u djetinjstvu postaju svjesnije tih iskustava tek u odrasloj dobi, odnosno kada postanu emocionalno i socijalno zrelije i stabilnije. Ovo se nekad i zloupotrebljava i postoje slučajevi žena koje „lako prijavljuju nasilje“ da bi naudili nekom partneru, što se može provjeriti sudsko-psihološkim vještačenjima napadača i onoga koji prijavljuje napadača.
Muškarci takođe mogu biti silovani kako od strane žena, tako i od strane drugih muškaraca, što su djela koja se obično dešavaju u zatvorima, ali ih ima i u „slobodnom svijetu“, samo se manje prijavljuju zbog same stigmatizacije homoseksualnosti.
Vjerovatnoća prijavljivanja silovanja raste što je predator nepoznatiji, ako je postojalo nasilje ili ako je korišteno neko oružje. Žene koje prijavljuju silovanje imaju manje emocionalnih simptoma od žena koje ne prijave silovanje. Neke žrtve ne žele prijaviti jer se plaše osvete, žele zaboraviti događaj, osjećaju sažaljenje prema silovatelju ili smatraju da se ništa svakako neće poduzeti, pa zbog toga i ne prijavljuju. Postoji i jedna specifična reakcija na silovanje gdje žrtva „empatiše“ sa silovateljem i nastoji da im „pomogne“, pa se angažuje u poslovima u kojima može doći u dodir sa silovateljima (npr. u centrima za socijalni rad, zatvorima, sudovima, tužilaštvima).
Seksualno zlostavljanje djece
Seksualno zlostavljanje djece odnosi se na seksualne kontakte između djece i adolescenata ili odraslih, a koja djeca su u podređenom odnosu prema zlostavljaču. Osnovna karakteristika je moćna, dominantna pozicija odrasle osobe ili starijeg adolescenta koja pozicija im omogućava da prisile dijete na seksualnu aktivnost. Seksualne aktivnosti mogu uključivati diranje i maženje genitalija ili grudi, tjeranje djeteta da mazi i dira zlostavljača, masturbacija, voajerizam, egzibicionizam, penetracija prstima ili seksualnim pomagalima, te oralni, analni ili vaginalni seksualni odnos. Može uključivati i izlaganje djeteta pornografiji ili seksualnoj eksploataciji djece (npr. za zloupotrebu djece u svrhu dječje pornografije). Mnoge žrtve su preplašene da prijave napad. Žrtve incestuoznih zlostavljanja od strane oca prijavljuju događaj najkasnije (ako ikad), a žrtve očuha prijavljuju iste nešto češće.
Djeca koja ne prijavljuju seksualno zlostavljanje ili ga skrivaju mogu doživjeti stid i krivicu, te strah od gubitka voljenih prijatelja ili članova porodice. Imaju nisko samopouzdanje i osjećaju se frustriranima što nisu mogli zaustaviti zlostavljanje. Muške žrtve postaju sklonije ka Zloupotrebi supstanci, a ženske žrtve postaju sklonije Suicidalnom ponašanju, Depresiji, Anksioznosti, Poremećajima ličnosti, a veoma često su prisutni problemi u seksualnom životu žrtava seksualnih zlostavljanja. Kod nekih žrtava se ponovo proživljava trauma kroz upuštanje u rizične seksualne aktivnosti ili kroz „želju da se ponovo bude zlostavljan“.
Nasilje u porodici može obuhvatiti i seksualne oblike nasilja, pored fizičkog, psihičkog, ekonomskog nasilja, uhođenja, korištenja agresije i kontrolisanja reproduktivnog i seksualnog zdravlja. Rizici od postajanja žrtvom nasilja u porodici ili nasilnikom u porodici kriju se u pretjerano nezrelom ili ranom roditeljstvu (dakle partneri koji formiraju porodice u adolescenciji), problemima s alkoholom i drogama kod nasilnika, ozbiljnom siromaštvu, nezaposlenosti i dr. socijalnim problemima. Ponekad se nasilje u porodici u našoj zajednici zloupotrebljava i neke žene prijavljuju muževe, iako su i one recipročno zlostavljački nastrojene prema njima, samo društvo prije reaguje na prijavu žene, a muškarac ima stid da prijavljuje da ga žena zlostavlja u kući zbog dvostrukih gledanja na seksualnost. Institucije brzo reaguju u takvim slučajevima, jer faktički i nema „prave prijetnje od pravog nasilnika“ i tom „nenasilniku“ izriču mjere zabrane prilaska žrtvi, ali često i djeci, što „žrtvi“ ostavlja prostora da otuđi djecu od „nasilnika“, što onda predstavlja formu psihičkog zlostavljanja djece. Veoma često se žrtve nasilja u porodici vraćaju svojim nasilnicima, na koji način razvijaju jednu vrstu recipročnog sadomazohističkog odnosa.
Seksualno uznemiravanje se odnosi na zbijanje seksualnih šala, neželjene seksualne postupke, „slučajno“ sudaranje s osobom, „slučajno“ stavljanje ruke na osobu, dovođenje u situacije u kojima uznemiravač može seksualno uznemiravati osobu. Hronično ili ozbiljno seksualno uznemiravanje može uzrokovati psihološke simptome koji liče onim simptomima žrtava koje su bile žrtve seksualnog zlostavljanja, a u ekstremnim slučajevima dolazi i do suicidalnog ponašanja. Mnoge žrtve nikada ne govore nekome da su bile uznemiravane, ali je rješavanje ovog problema neophodno priznanjem da se on desio, jer seksualni uznemiravači obično budu na moćnim pozicijama, pa žrtve onda i ne odlučuju da obznane svoju viktimizaciju, a dešava se i da ponovo budu ismijane kada to prijave.
Jeste li imali iskustva seksualnog uznemiravanja?
Pornografija i prostitucija
Djeci i svima je u svako doba dostupna razna vrsta pornografskog (seksualno eksplicitnog) materijala. S druge strane, sve su popularnija poistovjećivanja s ljudima iz svijeta pornografije ili reality show-ova među mladim ljudima i formiranja profila na seks stranicama kako bi dijelili svoj intimni seksualni život, na koji način uz put zarađuju i novac.
Prosječni tinejdžer provodi više od 11 sati dnevno s elektronskim medijima (preporučena doza je do dva sata maksimalno za djecu i tinejdžere), što tinejdžere čini pijemčivima da postanu slabije sposobni za empatiju i da uopšte prepoznaju emocije drugih ljudi.
Postoje određeni pokreti, vjerske institucije i konzervativno orijentisani političari, koji se zalažu za veće zabrane i restrikcije pornografije, iako je takvo nešto sada nemoguće uraditi. Ovo rade iz razloga što smatraju da je pornografija destruktivna i da negativno utiče na mentalne i seksualne stavove mladih. Pornografija s druge strane može nekima biti i od pomoći, kao na primjer onima koji imaju manjak samopouzdanja ili ne ostvaruju adekvatne seksualne kontakte s ljudima iz svoje okoline. Postoje protivnici cenzure, koji se zalažu za to da svako ima pravo da bira da se bavi čime hoće i da gleda šta hoće. Pornografija može imati i pozitivne i negativne efekte, te zavisi kako se konzumira. Postoje pojedinci koji su „zavisni od pornografije“, a to nastaje onda kada se seksualno uzbuđenje i orgazam mogu jedino postići gledanjem pornografije.
Seksualni rad podrazumijeva razmjenu novca ili dobara za seksualne usluge. U to može spadati i sama pornografija, ali je pornografska zabavna industrija ogromna i jako je razvijena u razvijenim zemljama. Što je zemlja nerazvijenija, to je njena porngrafska industrija jadnija. Međutim, postoje zemlje koje imaju siromašne dijelove i koje proizvode kvalitetnu i umjetnički jednostavnu pornografiju. Dakle, postoje mišljenja koja na pornografiju gledaju kao na društvenu devijaciju i ona koja u pornografiji vide jedan vid umjetničkog modernog izražavanja.
Seksualna industrija uključuje seksualne radnike i radnice, eskorte, seks operatere, stripere i striptizete, te porno glumce i glumice. Najstariji način seksualnog rada jeste prostitucija. Motivi bavljenja seksualnim poslovima uglavnom su ekonomske prirode. Seksualne radnice su veoma često žrtve seksualnog zlostavljanja i iskorištavanja, te doživljavaju iskustva silovanja, započinju sa seksualnim aktivnostima rano tokom odrastanja. Svoje usluge pružaju na ulicama, u klubovima, u okviru eskort agencija, samostalno, za kriminalne svodnike odnosno navodioce na prostituciju, etc. Najrašireniji tip seksualnih radnica su ulične seksualne radnice.
Muški seksualni radnici vide ovakav vid posla kao dobar izvor prihoda. Mnogi su doživjeli rana seksualna iskustva ili zlostavljanja u djetinjstvu, prisilna seksualna ponašanja, a često to ide kombinovano sa homoseksualnom orijentacijom, prvo seksualno iskustvo se kod ovih lica javlja prije tinejdžerske dobi, dakle u djetinjstvu, te često završavaju zavisni od droga i/ili alkohola.
Svodnici imaju bitne uloge u prostituciji, jer nude „zaštitu“, regrutuju druge prostitutke, mogu upravljati grupom seksualnih radnika i radnica i nastoje ih „gurati“ da samo zarađuju još novca, te se osjećaju moćnima u svojoj ulozi svodnika.
Klijenti koji se koriste uslugama prostitucije, istu koriste radi toga što im je tu seks zagarantovan, imaju manje šanse da će biti odbačeni, imaju svu pažnju od prostitutke, ali i zbog usamljenosti, radoznalosti ili da se jednostavno oslobode stresa, a mogu biti i drugi razlozi.
Klijenti i seksualni radnici i radnice su skloniji da dobiju Polno prenosive bolesti i da iste dalje šire u zajednici. Čini se da su polno prenosive bolesti opale u zemljama koje su legalizovale prostituciju.
Seksualna trgovina napreduje kao jedan od najbrutalnijih oblika organizovanog kriminala koji primjenjuje seksualno ropstvo. Žrtve obično dolaze iz siromašnijih zemalja, pa je tako i BiH zemlja koja je prijemčiva da angažuje seksualne radnice u seksualnoj trgovini. Neke žene žele raditi u takvoj trgovini, ali je odnos prema takvim radnicama brutalno nasilan i veoma često podrazumijeva konzumiranje droga, kratak i nekvalitetan život. Mnoge žrtve seksualne trgovine su drogirane, prebijane i silovane. Grupna silovanja i druge forme seksualno brutalnog nasilja se koriste kako bi se žrtva prisilila da ostane. Žrtve seksualne trgovine mogu razviti čitav niz psihičkih poremećaja, s dominacijom PTSP-a.